Γραμματική: Μύθοι και Φόβοι

Ο Μινώταυρος και η Σφίγγα είναι πλάσματα της ελληνικής μυθολογίας, συνώνυμα του φόβου και της άγνοιας. Ο Μινώταυρος ζούσε στον λαβύρινθο των μινωικών ανακτόρων και έτρωγε τα εφτά αγόρια και τα εφτά κορίτσια που έστελνε η Αθήνα στην Κρήτη, κάθε εννιά χρόνια, ως φόρο υποταγής στον Μίνωα.

Η Σφίγγα είχε σώμα λιονταριού, φτερά αετού και πρόσωπο γυναίκας. Ζούσε έξω από τη Θήβα και σκότωνε όσους δεν μπορούσαν να λύσουν το αίνιγμά της.

Αυτά πάνε… Πέρασαν. Έχουμε ενηλικιωθεί πια. Κανένας δεν πιστεύει ότι υπήρξαν τέτοιου είδους όντα. Επιβιώνουν όμως μέχρι σήμερα οι αιτίες που τα γέννησαν.

Ο φόβος και η άγνοια δεν έχουν πάψει να τροφοδοτούν τη σκέψη μας με νέους μύθους --άλλοτε μεγαλειώδεις και πολύχρωμους, άλλοτε φτωχικούς και ανομολόγητους.

Σ' αυτούς προστέθηκε και ο φόβος για τη Γραμματική. Στην αρχή --στο Δημοτικό και στα πρώτα γυμνασιακά χρόνια-- βλέπαμε ένα βιβλίο ψυχρό, γεμάτο κανόνες, το περιεχόμενο του οποίου δεν χωρούσε στη μικρή πραγματικότητα της παιδικής ή της πρώτης εφηβικής μας ηλικίας.

Στο Λύκειο, το ίδιο βιβλίο! Όλα άλλαζαν, εκτός από αυτό. Καθώς περνούσαν τα χρόνια, και με τη βασανιστική επανάληψη, μπορεί και να μαθαίναμε μερικούς κανόνες του βιβλίου...

Ο Μινώταυρος και η Σφίγγα

Η Γραμματική όμως συνέχιζε να θυμίζει όλο και περισσότερο μαύρο κουτί: Ένα μυστηριώδες σκοτεινό αντικείμενο, τη χρήση του οποίου δεν μας εξήγησε κανείς. Κι όταν αρχίζει ένα πράγμα να γίνεται σχεδόν μαγικό, το κρατάμε σε απόσταση.

Επιστρέφει λοιπόν ο Μινώταυρος; Μόνο που τώρα δεν είναι το τέρας της μυθολογίας, αλλά το σύμβολο ενός ανομολόγητου φόβου που γεννήθηκε στα πρώτα σχολικά μας χρόνια και φτάνει μέχρι σήμερα.

Ο Μινώταυρος νικήθηκε από το θάρρος του Θησέα. Η Σφίγγα, από τη γνώση του Οιδίποδα. Οι φόβοι όμως για τη Γραμματική… Εδώ δεν υπάρχουν ήρωες για να μας γλιτώσουν. Κάνουμε λοιπόν μόνοι μας το πρώτο βήμα: Αρχίζουμε από τους μύθους που πλάσαμε για τη Γραμματική.

Το μαύρο κουτί

Πρώτος μύθος




Αφού δεν έμαθα στο γυμνάσιο τη Γραμματική, δεν πρόκειται να τη μάθω ποτέ.

Είναι σαν να λέμε: Αφού δεν έμαθα αγγλικά στο γυμνάσιο, δεν πρόκειται να τα μάθω. Ποιος είπε ότι δεν μπορείτε να μάθετε ακόμη και τώρα μια άλλη γλώσσα;

Θα αναρωτιέστε βέβαια τι σχέση έχει η Γραμματική με τις ξένες γλώσσες. Έχει -όσο παράξενο κι αν σας φαίνεται.

Ας σκεφτούμε μόνο ότι η Γραμματική είναι κι αυτή μια γλώσσα! Με το λεξιλόγιο και τους κανόνες της. Με μια διαφορά: Δεν μιλάμε και δεν γράφουμε σ’ αυτήν. Ας δούμε τι μπορούμε να κάνουμε:
1. Η Γραμματική είναι μια "γλώσσα" που μας δίνει τη δυνατότητα να σκεφτόμαστε τη γλώσσα στην οποία μιλάμε ή γράφουμε. Είναι δηλαδή μια… μεταγλώσσα.

2. Μπορούμε να αποκαλύψουμε τον τρόπο με τον οποίο μιλούν και γράφουν όσοι προσπαθούν να μας πείσουν να τους ψηφίσετε ή να αγοράσουμε το προϊόν που μας πουλάνε.

3. Η Γραμματική μπορεί να μας βοηθήσει να καταλάβουμε από ποια οπτική γωνία βλέπουν και προσεγγίζουν οι άλλοι τα γεγονότα· πώς τα κατανοούν και πώς τα περιγράφουν.

4. Τελικά, θα συνειδητοποιήσουμε ότι η Γραμματική είναι μια γλώσσα-εργαλείο, που θα μας βοηθήσει να διερευνήσουμε τον τρόπο με τον οποίο αντιλαμβανόμαστε και ερμηνεύουμε την πραγματικότητα.
Στο γυμνάσιο και το δημοτικό λοιπόν δεν μαθαίνουμε τη Γραμματική· μαθαίνουμε το… λεξιλόγιο της Γραμματικής (κι αυτό όχι πολύ καλά): Ουσιαστικό, Επίθετο, Ρήμα, Αντικείμενο, Κατηγορούμενο κτλ. Κι αυτός είναι ένας από τους λόγους που την αντιπαθήσαμε.
 
Με το δίκιο μας! Ποιος θα μάθαινε ευχάριστα μια γλώσσα έχοντας μπροστά του μόνο το λεξικό της!
 
Αν όμως μας έλεγαν πώς να την αξιοποιήσουμε; Αν μας έλεγαν πώς μπορεί να μας βοηθήσει, τα πράγματα θα ήταν διαφορετικά.

Έτσι δεν είναι;
Αξίζει να διαβάσουμε το κλασικό πλέον βιβλίο του Benjamin Lee Whorf,  Language, Thought, and Realativity. 

Παρ' όλο που εκδόθηκε το 1956, εξακολουθεί να αποτελεί αφορμή για προβληματισμό, και πηγή έμπνευσης ή αντιδικίας πολλών ερευνητών.

Η υπόθεση της γλωσσικής σχετικότητας έγινε ένα σοβαρό θέμα συζήτησης στα τέλη του 18ου και 19ου αιώνα, στη Γερμανία, κυρίως στο έργο του Johann Georg Hamann (1730-1788), Johann Gottfried Herder (1744-1803), και Wilhelm von Humboldt (1767-1835).

Ωστόσο, η υπόθεση της γλωσσικής σχετικότητας ήρθε στο προσκήνιο με το έργο του Edward Sapir και του μαθητή του Benjamin Lee Whorf. Γι' αυτό αποκαλείται υπόθεση Sapir-Whorf.

Αφορμή για έρευνα

M
M