Απλά μαθήματα προοπτικής
 
Εμείς και τα αντικείμενα


Στο σχέδιο, για να δώσουμε την αίσθηση του βάθους (της τρίτης διάστασης) και για να παρουσιάσουμε τις αποστάσεις ανάμεσα σ’ εμάς και τα αντικείμενα καθώς και τις σχέσεις μεταξύ των αντικειμένων, αξιοποιούμε τις αρχές της προοπτικής.

Προσέξετε το μέγεθος κάθε στύλου στην εικόνα 1: Όσο πιο κοντά μας βρίσκεται, τόσο μεγαλύτερος φαίνεται.

Όσο απομακρύνεται από εμάς, τόσο το ύψος και το πλάτος του φαίνεται να μειώνονται.

Ουσιαστικά, προοπτική είναι η ιεραρχική διάταξη των μορφών στον χώρο.
Εικόνα 1
Προοπτική

Οι μετέχοντες και η προοπτική




Στη ζωγραφική και στη φωτογραφία, η προοπτική παίζει εξίσου σημαντικό ρόλο. Εδώ, δεν μας ενδιαφέρει μόνο το "κοντά" και το "μακριά".

Μας ενδιαφέρει και ο ρόλος που παίζουν οι μορφές μέσα στο έργο.

Οι μορφές που πρωταγωνιστούν βρίσκονται κοντά στο κέντρο του πίνακα, συνήθως παρουσιάζονται μεγαλύτερες. Αν πρόκειται για ανθρώπους, βλέπουμε το πρόσωπο (ή το προφίλ τους).
Αντίθετα, αυτές που αντιλαμβανόμαστε ως δευτερεύουσες βρίσκονται στην περιφέρεια του πίνακα. Είναι μακριά και φαίνονται μικρότερες, ή --αν πρόκειται για ανθρώπους-- βλέπουμε συνήθως την πλάτη τους (εικόνα 2).

Η προοπτική λοιπόν μας προσφέρει τα μέσα  για να ιεραρχήσουμε τις μορφές.

Ο τρόπος ιεράρχησης όμως καθορίζεται κάθε φορά από την οπτική γωνία από την οποία βλέπουμε (παρατηρούμε) μια δραστηριότητα και όσους μετέχουν σ’ αυτή.

Αυτό σημαίνει ότι η ιεραρχική διάταξη των μορφών, δηλαδή ο βαθμός σπουδαιότητάς τους, μεταβάλλεται κάθε φορά ανάλογα με την οπτική γωνία (την άποψη) που επιλέγουμε να τις δούμε.
Εικόνα 2: Ζορζ-Πιέρ Σερά (Georges-Pierre Seurat, 1859-1891): "Λουόμενοι στην Ανιέρ" (έργο του 1884).
Georges-Pierre Seurat - Λουόμενοι στην Ανιέρ

Η οπτική γωνία
και η διάταξη των μετεχόντων




"Λουόμενοι στην Ανιέρ". Με αυτό τον τίτλο, ο Σερά (εικόνα 2) μας προτείνει ίσως τον τρόπο με τον οποίο μπορούμε να "δούμε" τον πίνακά του. Δεν μας λέει ρητά "πρώτα θα δείτε αυτά τα πρόσωπα και στη συνέχεια τα υπόλοιπα".

Όταν όμως δίνει στο έργο του αυτό τον τίτλο και αξιοποιεί τις αρχές της προοπτικής, είναι φυσικό να καθοδηγεί την προσοχή μας:

•  Κατ' αρχάς, στα τρία παιδιά (αριθμοί 1 και 2).
•  Ύστερα στον ξαπλωμένο κύριο (3) που μάλλον κοιτάζει προς τα παιδιά.
•  Πιο μακριά βρίσκεται ο άνθρωπος με το ψάθινο καπέλο (4).
•  Μακριά στο βάθος μπορούμε να διακρίνουμε τον καπνό ενός εργοστασίου και τις καπνοδόχους (5).
Ζορζ-Πιέρ Σερά - Λουόμενοι στην Ανιέρ
Εικόνα 3

Εναλλακτικές οπτικές γωνίες



Ένας άλλος παρατηρητής θα μπορούσε να διατηρήσει σταθερή την προτεραιότητα των παιδιών (1, 2) και να εστιάσει την προσοχή του στον ξαπλωμένο κύριο (3), ύστερα στο εργοστάσιο στο βάθος του ορίζοντα (4).

Έτσι αφήνει τελευταίο τον άνθρωπο με το ψάθινο καπέλο (5). Δείτε την εικόνα 3.
Δεν θα έπρεπε όμως να μας εκπλήξει και μια διάταξη σαν αυτή της εικόνας 4.
Διαφορετική οπτική γωνία
Εικόνα 4

Ιδέες για την τάξη



1.
Με αφετηρία αυτό τον πίνακα του Ζορζ Σερά, ζητήστε από τα παιδιά να ιεραρχήσουν τις μορφές (πρόσωπα, ζωά και αντικείμενα) με "σειρά σπουδαιότητας", γράφοντας έναν αύξοντα αριθμό κοντά σε καθεμιά από αυτές --όπως στις εικόνες 2 και 3. Αποφύγετε να σχολιάσετε τις επιλογές των παιδιών.

2.
Τώρα, με βάση την ιεράρχηση που έκαναν, μπορείτε να τους ζητήσετε να γράψουν μικρές προτάσεις για καθεμιά από τις μορφές που έχουν αριθμούς. Ίσως σε ορισμένες προτάσεις να παρουσιάζονται δύο μορφές.

Πείτε τους να γράψουν προτάσεις για όλες τις μορφές που παρουσιάζονται στον πίνακα: για το σκυλάκι, το ποτάμι (είναι ο Σηκουάνας), και το εργοστάσιο στο βάθος.
3.
Ζητήστε, τέλος, από τους μαθητές σας να συνδέσουν δημιουργικά όλες αυτές τις προτάσεις και να γράψουν --να αφηγηθούν-- μια ιστορία στην οποία θα δώσουν τον δικό τους τίτλο.

Αν θέλετε, μπορείτε να αναζητήσετε περισσότερους πίνακες του Σερά.

Πόντως, γι' αυτή την ιδέα ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν τα ακόλουθα έργα του ίδιου ζωγράφου:

• Study for A Sunday Afternoon on the Island of La Grande Jatte.
• Circus Sideshow (Parade de Cirque), 1887-1888.
Οι δικές μας επιλογές


Για την πραγμάτωση αυτής ιδέας, μπορείτε να επιλέξετε οποιονδήποτε πίνακα ζωγραφικής ή φωτογραφία --αρκεί να περιέχει μορφές ευδιάκριτες για τα παιδιά.

Μπορείτε όμως να επιλέξετε και κινηματογραφικά πλάνα από ταινίες.

Σκοπός αυτού του πειραματισμού είναι να κατανοήσουν οι μαθητές μας ότι: Οι μετέχοντες σε μια δραστηριότητα και η απόδοση των σχέσεών τους στην πρόταση δεν είναι προαποφασισμένη.

Είναι προϊόν της δικής μας επιλογής.

Με την πρόταση που γράφουμε εκφράζουμε την άποψή μας.
M
M