Η Εστία της πρότασης

Οι λειτουργίες της εστίας

Είδαμε μέχρι τώρα ότι Θέμα αποτελεί το σημείο αναφοράς (το πλαίσιο αναφοράς) είτε σε μια συνομιλία είτε σε ένα γραπτό κείμενο. Με άλλα λόγια το Θέμα (βασικό ή υπο-θέμα) μετατρέπεται σε σταθερό σημείο μέσα στο κείμενο, και ταυτόχρονα σε καθοριστικό παράγοντα για την εξασφάλιση της συνοχής του.

Χάρη στη σταθερότητα του θέματος οι πληροφορίες που δίνουμε με την Εστία δεν προσθέτουν μόνο καινούριο υλικό, αλλά συμβάλλουν και στην ανάπτυξη του θέματος.

Γι’ αυτό, με την Εστία προσανατολίζουμε την προσοχή του ακροατή ή του αναγνώστη σε μια συγκεκριμένη φράση της πρότασης. Και τούτο γίνεται για δύο λόγους:

1. Για να προβάλουμε (να τονίσουμε) αυτή τη φράση σε σχέση με τις υπόλοιπες φράσεις που περιέχει η πρόταση, ή

2. Για να αντιδιαστείλουμε τη δική μας γνώμη προς αυτήν που διατύπωσε ο συνομιλητής μας.

Μην ξεχνάτε ότι δεν μπορούμε να εστιάσουμε την προσοχή μας σε πολλά σημεία ταυτοχρόνως.

Στην περίπτωση 1, η εστία χρησιμοποιείται για να προβάλει την πιο σημαντική φράση της πρότασής μας:

1.
Ο Γιώργος [θέμα] αγόρασε αυτοκίνητο. [εστία]

Στην περίπτωση 2, αντιδιαστέλλουμε τη δική μας γνώμη προς αυτή του συνομιλητή μας:

2.
-- Τι είπες; Ο Γιώργος αγόρασε μηχανάκι; [εστία]
-- Όχι. Ο Γιώργος αγόρασε αυτοκίνητο. [εστία]

Οι μηχανισμοί εστίασης

Για να προσελκύσουμε την προσοχή του ακροατή ή του αναγνώστη σε μια φράση της πρότασης που διατυπώνουμε, τα μέσα που χρησιμοποιούμε είναι (διάγραμμα 1):

Α. Ο επιτονισμός (η ενίσχυση του τόνου μιας λέξης μέσα σε μια φράση) με διατήρηση της πρωτοτυπικής διάταξης των φράσεων της πρότασης, και

Β. Ο επιτονισμός με αλλαγή της διάταξης των φράσεων.

ÄéÜãñáììá 1

Τα παρακάτω παραδείγματα τις κατηγορίες Α και Β. Με έντονα γράμματα παρουσιάζεται η εστία

Α1. Ο Νίκος θα έρθει το καλοκαίρι στη Σίφνο.
Α2. Ο Νίκος θα έρθει το καλοκαίρι στη Σίφνο.
Α3. Ο Νίκος θα έρθει το καλοκαίρι στη Σίφνο.
Α4. Ο Νίκος θα έρθει το καλοκαίρι στη Σίφνο.
Α5. Ο Νίκος θα έρθει το καλοκαίρι στη Σίφνο.

Στα παραδείγματα Β υπογραμμίζεται η συλλαβή που τονίζεται πολύ περισσότερο:

Β1. Θα έρθει ο Νίκος το καλοκαίρι στη Σίφνο.
Β2. Το καλοκαίρι θα έρθει ο Νίκος στη Σίφνο.
Β3. Στη Σίφνο θα έρθει ο Νίκος το καλοκαίρι.

Η εστία της πρότασης και η σύνταξη

Εστία σε μια πρόταση μπορεί να είναι:

1. Μια ονοματική φράση που λειτουργεί ως Υποκείμενο, άμεσο Αντικείμενο, έμμεσο Αντικείμενο, ή Κατηγορούμενο.
2. Μια λέξη σε μια φράση (ένα άρθρο, για παράδειγμα).
3. Ένα ρήμα (που μπορεί να εκφράζει δραστηριότητα, κατάσταση, ή σχέση).
4. Μια επιρρηματική ή προθετική φράση που δηλώνει τόπο, χρόνο, τρόπο κλπ.

Μπορούμε λοιπόν να εστιάσουμε την προσοχή του ακροατή ή του αναγνώστη σε οποιοδήποτε στοιχείο της πρότασης.

Παραδείγματα

1. Αυτή που ουσιαστικά, εδώ και αρκετά χρόνια, δείχνει το δρόμο στην κατασκευή και παραγωγή των Supercars [θέμα] είναι η ιταλική αυτοκινητοβιομηχανία. [εστίαση στο υποκείμενο]

2. Έκπληξη [εστίαση στο αντικείμενο] έχει προκαλέσει η ανακοίνωση του καθηγητή Παπαζάχου ότι η ομάδα του προέβλεψε τον σεισμό. [θέμα]

3. Οι περισσότερες Τράπεζες αναθέτουν την ασφάλεια των υποκαταστημάτων τους [θέμα] σε ιδιωτικές εταιρείες. [εστίαση στο έμμεσο αντικείμενο]

4. "Καζάνι που βράζει" [εστίαση στο κατηγορούμενο] είναι η Μέση Ανατολή. [θέμα]

5. Η Ferrari [θέμα] είναι το αυτοκίνητο. [εστίαση στο άρθρο της ονοματικής φράσης].

6. Επιβεβαιώθηκαν οι φήμες [εστίαση στο ρήμα] για την έναρξη των χερσαίων επιχειρήσεων στο Αφγανιστάν. [θέμα]

7. Οι λαοί 34 χωρών [θέμα] απορρίπτουν την επίθεση εναντίον του Αφγανιστάν με συντριπτική πλειοψηφία. [εστίαση στην προθετική φράση]

8. Την Τρίτη [εστίαση στην επιρρηματική φράση] αναμένεται ο ανασχηματισμός του υπουργικού συμβουλίου. [θέμα]

Αρχίζουμε την πρόταση από το θέμα ή από την εστία;

Ανεξάρτητα από τη συντακτική λειτουργία του θέματος, ο ακροατής ή ο αναγνώστης περιμένει τη συνέχεια, το καινούριο που έχουμε να πούμε. Δηλαδή την εστία.

Η τοποθέτηση της εστίας στην αρχή της πρότασης χαρακτηρίζει κυρίως τα περισσότερα δημοσιογραφικά κείμενα. Όποια πολιτική εφημερίδα ή ιστοσελίδα και αν διαβάσετε, θα διαπιστώσετε ότι η εστία βρίσκεται στην αρχή της πρώτης περιόδου παραγράφου των περισσότερων τίτλων ή άρθρων.

Ας δούμε τι λένε εκείνοι που συμβουλεύουν τους εκκολαπτόμενους δημοσιογράφους:

"Οι περισσότερες ειδήσεις επαναλαμβάνονται: πόλεμοι, εγκλήματα, καταστροφές. Στόχος της πρώτης παραγράφου και του υπόλοιπου άρθρου είναι να τονίσει εκείνες τις πλευρές που μοιάζουν ελάχιστα με τα συνηθισμένα άρθρα αυτής της κατηγορίας.

Συχνά, αυτό το ειδικό στοιχείο οι αρθρογράφοι το παραμελούν, χάνοντας την ευκαιρία να εξοπλίσουν την πρώτη τους παράγραφο με κείνο το μικρό αγκίστρι που αρπάζει τον αναγνώστη".

Οπότε, δεν πρέπει να μας παραξενεύει το γεγονός ότι οι περισσότερες ειδήσεις αρχίζουν με την εστία:

1. Παιχνίδι με πολύ καλό ρυθμό και εξαιρετικό ενδιαφέρον στο β΄ μέρος έγινε στο Στάδιο της Μπορντό.
2. Τετραήμερη απεργιακή κινητοποίηση ξεκίνησαν σήμερα οι πιλότοι της γαλλικής αεροπορικής εταιρείας, Air France, με αφορμή τις περικοπές στους μισθούς τους.
3. Σε εναλλακτικό σύμπαν καταλήγουν τα αντικείμενα που πέφτουν σε μαύρες τρύπες, σύμφωνα με νέα θεωρία του καθηγητή Στίβεν Χόκινγκ.
4. Το Μουσείο Μαστίχας στη Χίο εγκαινίασε ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας.
5. Ανεξέλεγκτη η χειρότερη πυρκαγιά στα χρονικά της Κύπρου.
6. Ως παγκόσμιο ζήτημα χαρακτήρισε την προσφυγική κρίση ο γενικός γραμματέας του ΟΗΕ, Μπαν Κι Μουν.

Από εσάς λοιπόν εξαρτάται το αν θα τοποθετήσετε το θέμα ή την εστία στην αρχή μιας πρότασης. Κριτήριά σας είναι το είδος του κειμένου που γράφετε, το κοινό στο οποίο απευθύνεστε, το προσωπικό ύφος, και οι στόχοι σας.

Πάντως, αυτό που θα πρέπει να θυμάστε είναι ότι τα πιο σημαντικά στοιχεία της πρότασης τοποθετούνται στην αρχή και στο τέλος της.

Στα σχήματα 1 και 2 βλέπετε το θέμα και την εστία. Η κεκλιμένη γραμμή, παρουσιάζει τον βαθμό σπουδαιότητας της εστίας όταν αυτή βρίσκεται στην αρχή και στο τέλος του άξονα της πρότασης.

Εννοείται βέβαια ότι δεν είναι δυνατόν να αρχίζουν όλες οι προτάσεις με την εστία!

Σχήμα 1

Σχήμα 2