Η αρχή της πρότασης

Η οργάνωση της εμπειρίας μας




Το να τοποθετούμε στην αρχή της πρότασης την οντότητα που βρίσκεται πιο κοντά σ’ εμάς αποτελεί μια εκδήλωση του τρόπου με τον οποίο οργανώνουμε τις εμπειρίες μας.

Παραδείγματα αυτής της οργάνωσης, εκτός από τις προτάσεις, παρατηρούμε σε σύνθετες λέξεις και σε συμπλέγματα φράσεων (που συνδέονται με τον σύνδεσμο “και”). Για παράδειγμα, σε μια συνταγή μαγειρικής, θα ακούσουμε (εικόνα 1):

   Αλατοπιπερώνετε και βάζετε το φαγητό στον φούρνο.
Αλάτι και πιπέρι
Σ’ ένα φαγητό, ρίχνουμε πρώτα αλάτι και ύστερα πιπέρι. Σπάνια θα δούμε να αντιστρέφεται αυτή η διάταξη αυτών των δραστηριοτήτων. Στο εστιατόριο, ζητάμε να μας φέρουν το “αλατοπίπερο”.

Το αλάτι τοποθετείται στην αρχή, επειδή αυτό χρησιμοποιούμε πιο συχνά στη μαγειρική.

Όταν συναντήσουμε στον δρόμο τον φίλο μας τον Γιώργο και κάποιον γνωστό του, τον Παναγιώτη, που βλέπουμε για πρώτη φορά, λέμε:

   Χθες είδα τον Γιώργο και τον Παναγιώτη.
Αυτό σημαίνει ότι ανακαλούμε στη μνήμη μας ευκολότερα και ταχύτερα το πρόσωπο με το οποίο έχουμε στενότερη σχέση, δηλαδή το πρόσωπο που έχει συνδεθεί με την καθημερινή μας εμπειρία.

Με ανάλογο τρόπο διαμορφώνουμε και τις σχέσεις μας με ό, τι μας περιβάλλει. Είμαστε όντα που δρουν, κινούνται και αγγίζουν τα πράγματα, που επιλέγουν, που αποφασίζουν, και επηρεάζουν άμεσα ή έμμεσα τους άλλους.

Όλοι μας λίγο πολύ πιστεύουμε ότι αποτελούμε κέντρο ενός πεδίου δυνάμεων που αρχίζει από εμάς και εκτείνεται προς το περιβάλλον μας --όπως τα κύματα που σχηματίζει ένα βότσαλο που πέφτει πάνω στην ήρεμη επιφάνεια μιας λίμνης.
   Αποστολέας > παραλήπτης.
   Ομιλητής > ακροατής.
   Θύτης > θύμα.
   Νικητές > ηττημένοι.
   Γηπεδούχοι > φιλοξενούμενοι
   Πηγαίνω > έρχομαι
   Ανεβαίνω > κατεβαίνω
   Φεύγω > επιστρέφω

Μερικές πιο χαλαρές σχέσεις:

   Ιδιοκτήτης και ενοικιαστής
   Πωλητής και αγοραστής
   Άσπρο και μαύρο

Η ενεργητική διάθεση:
η σχέση μας με τον κόσμο




Δεν είναι τυχαίο λοιπόν που θεωρούμε την ενεργητική διάθεση των ρημάτων αντιπροσωπευτική της σχέσης μας με τον κόσμο.

Όπως δεν είναι τυχαίο και το γεγονός ότι το Υποκείμενο των ρημάτων ενεργητικής διάθεσης βρίσκεται, κατά κανόνα, στην αρχή της πρότασης.

Μια οντότητα που ενεργεί (που αποτελεί αφετηρία μιας δραστηριότητας), όπως το Υποκείμενο-δράστης, έχει πολλές ομοιότητες μ’ αυτό που είμαστε εμείς: με την εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας.

Δείτε μερικά συμπλέγματα φράσεων:
Η οντότητα ή η δραστηριότητα που αποτελεί αφετηρία ή παίζει πρωταγωνιστικό ρόλο τοποθετείται όσο το δυνατόν πιο κοντά μας: στην αρχή της πρότασης.

Και η φράση που τη συμβολίζει λειτουργεί --συνήθως-- ως Υποκείμενο-δράστης.

Η πρωτοτυπική διάταξη
των φράσεων




Στην ενεργητική σύνταξη, η διάταξη των φράσεων είναι:

   Υποκείμενο > Ρήμα > Αντικείμενο
   Υποκείμενο > Ρήμα > έμμεσο Αντικείμενο > άμεσο Αντικείμενο
   Υποκείμενο > Ρήμα > άμεσο Αντικείμενο > έμμεσο Αντικείμενο
Παραδείγματα


•  Ο Άρης [υποκείμενο] νίκησε τον Ηρακλή [αντικείμενο] στον πρώτο αγώνα για το κύπελλο Ελλάδος.
   Οι ευρωπαίοι ηγέτες [υποκείμενο] έστειλαν συγχαρητήρια τηλεγραφήματα [άμεσο αντικείμενο] στον Πρόεδρο των Ηνωμένων Πολιτειών. [έμμεσο αντικείμενο]

Στη συνδετική σύνταξη, η πρωτοτυπική διάταξη είναι:

Υποκείμενο > Κατηγορούμενο.
Παράδειγμα


  Ο Μπόκι [υποκείμενο] είναι ένα όμορφο ελεφαντάκι [κατηγορούμενο].

Στην παθητική σύνταξη η τυπική σειρά είναι:

Υποκείμενο > Ρήμα > (ποιητικό αίτιο).

Παράδειγμα


  Τα περισσότερα νησιά του Αιγαίου [υποκείμενο-δέκτης] ταλαιπωρούνται από τη λειψυδρία [ποιητικό αίτιο-δράστης].
M
M