Το Υποκείμενο
Το υποκείμενο και η συμφωνία
με το ρήμα
Μετά το ρήμα, η λειτουργία του υποκειμένου είναι η πιο σημαντική μέσα στην πρόταση.
Ας μην ξεχνάμε ότι είναι το μόνο συστατικό της πρότασης που συμφωνεί με το ρήμα στο πρόσωπο και στον αριθμό.
Αν το ρήμα βρίσκεται σε πρώτο πρόσωπο, τότε το υποκείμενο θα βρίσκεται κι αυτό στο ίδιο πρόσωπο.
Και επειδή κάθε συμφωνία κλείνει πάντα με μια θερμή χειραψία, επιλέξαμε αυτήν την εικόνα για να τη συμβολίσουμε.
1. (Εγώ) Γράφω αυτή την πρόταση.
2. (Εσείς) Διαβάζετε αυτή την πρόταση.
Στο παράδειγμα 1, αναφέρομαι σε μια πράξη που "εγώ" (πρώτο πρόσωπο) κάνω τώρα. Τι σημαίνει αυτό; Ότι σας δείχνω σε ποια δραστηριότητα εμπλέκομαι· σε ποια διαδικασία συμμετέχω. Στο παράδειγμα 2 παρουσιάζεται η δραστηριότητα στην οποία "εσείς" (δεύτερο πρόσωπο πληθυντικού) συμμετέχετε: "διαβάζετε"
Είναι μάλιστα τόσο στενή η σχέση-συμφωνία του ρήματος με το υποκείμενο, ώστε πολλές φορές δεν χρησιμοποιούμε ούτε καν τις προσωπικές αντωνυμίες (εγώ, εσείς κτλ) που λειτουργούν ως υποκείμενο της πρότασης.
Άλλες φορές όμως τις χρησιμοποιούμε για να δηλώσουμε μια έντονη αντίθεση:
3. Εσύ φεύγεις για διακοπές κι εγώ διαβάζω στην Αθήνα.
Στο παράδειγμα 3, βλέπετε δύο προτάσεις. Τα υποκείμενά τους (εγώ, εσύ) συμμετέχουν σε εντελώς διαφορετικές δραστηριότητες (φεύγεις για διακοπές, διαβάζω στην Αθήνα).
Στο παράδειγμα 4, το ρήμα βρίσκεται σε τρίτο πρόσωπο.
4. Ο Βέρνερ Χάιζενμπεργκ [υποκείμενο] τιμήθηκε με βραβείο Νόμπελ Φυσικής το 1932 [κατηγόρημα].
Στο παράδειγμα 5, το ρήμα συμφωνεί σε πρόσωπο και αριθμό με τα δύο υποκείμενα της πρότασης:
5. Ο Γιώργος Σεφέρης και ο Οδυσσέας Ελύτης τιμήθηκαν με βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας.
Η συμφωνία ρήματος-υποκειμένου δεν είναι τυχαία: Δίνουμε όνομα σε μια οντότητα (που αποδίδουμε συντακτικά με το υποκείμενο) και αφήνουμε την υπόλοιπη πρόταση (το κατηγόρημα) να «μιλήσει» γι’ αυτήν.
Ως υποκείμενο λειτουργεί κατά κανόνα μια ονοματική φράση σε ονομαστική πτώση. Υποκείμενο μπορεί να είναι επίσης οτιδήποτε λειτουργεί ως όνομα ή μετατρέπεται σε όνομα με τη διαδικασία της ονοματοποίησης.
Επομένως, ως υποκείμενο μπορούν να λειτουργήσουν:
1. Ένα όνομα (που μπορεί να συνοδεύεται από προσδιορισμούς):
• Το «Μυτιλήνη» αποπλέει στις 8 το βράδυ για Χίο-Μυτιλήνη.
2. Μια αντωνυμία (όχι οι αδύνατοι τύποι της):
• Κάποιος άναψε το φως.
• Άλλος για Χίο τράβηξε, άλλος για Μυτιλήνη.
3. Ένα επίθετο.:
• Οι βουλευτικές [εκλογές] θα γίνουν στις 9 Απριλίου. (Εδώ, το επίθετο έχει ονοματοποιηθεί και λειτουργεί ως υποκείμενο).
4. Μια μετοχή:
• Οι εργαζόμενοι επέδωσαν ψήφισμα διαμαρτυρίας στον Πρόεδρο της Βουλής.
5. Μία δευτερεύουσα πρόταση:
• Το ότι μάλωσαν δεν με εκπλήσσει καθόλου. (Η Δευτερεύουσα πρόταση έχει ονοματοποιηθεί και λειτουργεί ως υποκείμενο της πρότασης).
