Επικοινωνία και προτάσεις
 

Αποφαντικές προτάσεις




Με τις προτάσεις αυτές:

•  Δίνουμε πληροφορίες
•  Περιγράφουμε γεγονότα και καταστάσεις
•  Εκφράζουμε γνώμη
•  Αξιολογούμε (κρίνουμε)
Με τις προτάσεις αυτές αποφαινόμαστε, δηλαδή εκφράζουμε τη γνώμη μας.

Αλλά δεν σταματάμε εδώ: Πρόθεσή μας --ομολογημένη ή ανομολόγητη-- είναι να επηρεάσουμε τον συνομιλητή μας, να τον οδηγήσουμε να συμφωνήσει με τη δική μας αντίληψη για τα γεγονότα ή την άποψή μας, όπως αυτή αποδίδεται στην πρόταση που διατυπώνουμε.

Παραδείγματα


•  Η Αλεξία είναι πολύ έξυπνη.
•  Η ροκ μουσική αρέσει σε πολλούς.
•  Το καλοκαίρι μείναμε ένα μήνα στη Σίφνο.
•  Αύριο θα βρέχει όλη την ημέρα.

Ερωτηματικές προτάσεις




Με τις ερωτηματικές προτάσεις:

•  Ζητάμε, ευγενικά συνήθως, μια πληροφορία.
•  Ωθούμε τον συνομιλητή μας να λάβει μια απόφαση.
•  Προτρέπουμε τους άλλους να προβούν σε μια ενέργεια.
•  Διατυπώνουμε μια άμεση ή έμμεση απειλή.
•  Εκφράζουμε μια άποψη με έμμεσο τρόπο.
Παραδείγματα


•  Ìðïñåßôå íá ìïõ ðåßôå ôé þñá öåýãåé ôï ôñÝíï; [åõãåíéêÞ áßôçóç ðëçñïöïñßáò]
•  Èá äéáâÜóåéò Þ èá êïñïúäåýåéò; [þèçóç óå ëÞøç áðüöáóçò]
•  Ας δούμε πώς θα λύσουμε αυτό το πρόβλημα. [προτροπή]
•  Δεν σταματάς να λες ανοησίες; [απειλή]
•  Ποιος δεν πίστευε ότι μας έλεγαν ψέματα; [έκφραση άποψης]

Τα είδη των ερωτήσεων



Ανάλογα με τον τρόπο που αξιοποιούμε τις ερωτήσεις, μπορούμε να τις χωρίσουμε σε τρεις ευρείες κατηγορίες (διάγραμμα 1):

•  Ευθείες ερωτήσεις ολικής και μερικής άγνοιας.
•  Πλάγιες ερωτήσεις ολικής και μερικής άγνοιας.
•  Ρητορικές ερωτήσεις.
Τα είδη των ερωτήσεων
Διάγραμμα 1

Ευθείες ερωτήσεις ολικής και μερικής άγνοιας



Με τις ευθείες ερωτήσεις ολικής άγνοιας, ζητάμε από τον συνομιλητή μας να επιβεβαιώσει ή να διαψεύσει το περιεχόμενο ολόκληρης της πρότασης που διατυπώνουμε: να απαντήσει με ένα "ναι" ή ένα "όχι".

• Θα πάτε το καλοκαίρι διακοπές; [ΝΑΙ, ΟΧΙ]
Συχνά όμως δεν μπορούμε να απαντήσουμε με "ναι" ή με "όχι", επειδή δεν εξαρτώνται τα πάντα από τη θέλησή μας ή δεν είμαστε βέβαιοι. Μια απόφαση ή ένα σχέδιό μας μπορεί να ανατραπεί εξαιτίας των οικονομικών, κοινωνικών, πολιτικών, ή ακόμη και των καιρικών συνθηκών. Στον διάλογο που ακολουθεί, ο Β επικαλείται παράγοντες που δεν μπορεί ο ίδιος να επηρεάσει:

Α. Θα έρθεις στη Μήλο;
Β. Αν κοπάσουν οι θυελλώδεις άνεμοι, θα έρθω την Τρίτη.

Άλλες φορές πάλι --για να αποφύγουμε τον ενοχλητικό έλεγχο-- προτιμάμε να κινηθούμε κάπου ανάμεσα στο "ναι" και στο "όχι". Οπότε, χρησιμοποιούμε λέξεις ή φράσεις όπως οι ακόλουθες: "ίσως", "μπορεί", "θα δούμε", "ποιος ξέρει", "μάλλον", "μάλλον όχι", "πιθανόν", "κατά πάσα πιθανότητα", "δεν νομίζω", κτλ.
Με τις ευθείες ερωτήσεις μερικής άγνοιας εστιάζουμε την προσοχή του ακροατή ή του αναγνώστη σε ένα συστατικό της πρότασης που διατυπώνουμε.

Μπορούμε δηλαδή να διατυπώσουμε ερωτήσεις σχετικά με το:

•  Ποιος έγραψε αυτό το κείμενο;
•  Τι είπε ο πρωθυπουργός στη Βουλή;
•  Πού θα περάσεις τις διακοπές του Πάσχα;
•  Πότε ήρθε ο αδελφός σου;
•  Πώς θα λύσεις το πρόβλημα;
•  Πόσο κοστίζει αυτό το φόρεμα;
•  Γιατί δεν ήρθες μαζί μας;
κτλ.

Πλάγιες ερωτήσεις ολικής και μερικής άγνοιας



Με τις πλάγιες ερωτήσεις παραθέτουμε την ερώτηση που διατύπωσε ένα άλλο πρόσωπο.

Διατυπώνοντας την πλάγια ερώτηση, ερμηνεύουμε συνήθως και το ύφος του ομιλητή που τη διατύπωσε. Οπότε την αποδίδουμε με βάση την οπτική γωνία από την οποία την αντιληφθήκαμε.

Ρητορικές ερωτήσεις



Με τις ρητορικές ερωτήσεις εκφράζουμε τη γνώμη μας, με ερωτηματική μορφή.
Γι' αυτό λέμε συνήθως ότι ο ομιλητής ή ο συγγραφέας δεν περιμένει απάντηση.

Με τον ερωτηματικό τόνο, στόχος μας είναι να προσελκύσουμε το ενδιαφέρον του συνομιλητή ή του αναγνώστη, και στη συνέχεια να εξασφαλίσουμε την αποδοχή της άποψής μας.

Θα λέγαμε μάλιστα ότι η συναισθηματική ένταση και ο δραματικος τόνος με τα οποία φορτίζεται μερικές φορές η ρητορική ερώτηση την καθιστούν εντυπωσιακό και ισχυρό επικοινωνιακό μέσο.
--- Τι ώρα φεύγει το τρένο; [ευθεία ερώτηση]
--- Με ρώτησε τι ώρα φεύγει το τρένο.
--- Με ρώτησε τι ώρα θα φύγει το τρένο.
--- Ήθελε να μάθει τι ώρα φεύγει το τρένο.
Για τις πλάγιες ερωτήσεις ολικής άγνοιας χρησιμοποιούμε τα "αν", "μήπως", "μη τυχόν":

• Με ρώτησε αν θέλω να πεινάω.
•  Με ρώτησε μήπως διάβασα το κείμενο που δημοσίευσα.
• Με ρώτησε μη τυχόν είδα το στυλό του.

Με τις πλάγιες ερωτήσεις μερικής άγνοιας μεταφέρουμε ευθεία ερώτηση μερικής άγνοιας όπως αυτές που διαβάσαμε προηγουμένως.

Πώς αξιοποιούμε τις ρητορικές ερωτήσεις



Μπορούμε να αξιοποιήσουμε αυτές τις δυνατότητες που μας παρέχουν οι ρητορικές ερωτήσεις. Πρέπει όμως να είμαστε ιδαίτερα προσεκτικοί:

1.   Με τη ρητορική ερώτηση ενεργοποιούμε τους ακροατές ή τους αναγνώστες και τους ζητάμε να σκεφτούν τα επιχειρήματά μας.

•    Είναι εύκολο να θέτει κανείς στόχους χωρίς να ερευνα πώς θα τους πετύχει. Υπάρχει χειρότερη συνταγή για την αποτυχία; 
2.   Δηλώνοντας ότι μοιραζόμαστε κοινές αντιλήψεις με το κοινό μας, με τη ρητορική ερώτηση ζητάμε από τους ακροατές να συμφωνήσουν με τη γνώμη που ακολουθεί.

•    Εργάζεστε σκληρά έξι μέρες την εβδομάδα. Δεν σας αξίζει λοιπόν λίγη ανάπαυση το Σαββατοκύριακο;
3.   Αντί να φορτίσουμε συγκινησιακά μια αποφαντική πρόταση, είναι προτιμότερο --μερικές φορές-- να μεταφέρουμε τη συναισθηματική ένταση σε μια ρητορική ερώτηση.

•    Οι σύμμαχοι στην Ευρωπαϊκή Ένωση δεν έκαναν τίποτε για να μας βοηθήσουν.
•    Τι έκαναν οι σύμμαχοι στην Ευρωπαϊκή Ένωση για να μας βοηθήσουν;
4.   Με τη ρητορική ερώτηση μπορούμε να δώσουμε έμφαση σε ένα τεκμήριο ή σε μια άποψη που διατυπώσαμε στην προηγούμενη περίοδο. Σ' αυτή την περίπτωση, η ρητορική ερώτηση λειτουργεί σαν... θαυμαστικό.

•    3500 πρόσφυγες πνίγηκαν φέτος στη Μεσόγειο. Πόσοι ακόμη θα πεθάνουν μέχρι να λάβουμε μέτρα;

Σ' αυτή την περίπτωση αποφεύγουμε να τοποθετήσουμε θαυμαστικό στο τέλος της προηγούμενης περιόδου.
5.   Αξιοποιώντας τη ρητορική ερώτηση ως Θεματική Περίοδο σε μια παράγραφο, μπορούμε να δημιουργήσουμε μια ισχυρή αντίθεση με την επόμενη αποφαντική πρόταση που την υποστηρίζει.

•    Γιατί να ταλαιπωρούμαστε να πείσουμε τις πολυεθνικές να μη μολύνουν το περιβάλλον, όταν έχει αποδειχθεί ότι αδιαφορούν πλήρως; Ο λόγος είναι ότι τα συμφέροντά τους υπερβαίνουν τις ατομικές ή ακόμη και τις εθνικές μας ευαισθησίες.
6.   Αν και η ρητορική ερώτηση εκφράζει απόφανση (γνώμη), μπορούμε να αξιοποιήσουμε την ερωτηματική της μορφή για να "απαντήσουμε", δηλαδή να υποστηρίξουμε τη γνώμη που περιέχει.

•    Τώρα που είστε 18 ετών, ίσως αναρωτιέστε: "Είναι τόσο σημαντικό να συμμετέχουμε στις εκλογές;" Η απάντηση είναι απλή: Με την ψήφο σας υπερασπίζεστε το δικαίωμά σας να εκφράζεστε ελεύθερα!.
7.  Μπορούμε να διατυπώσουμε μια σειρά από διαδοχικές ρητορικές ερωτήσεις στην αρχή ενός κειμένου, ώστε να τονίσουμε τα βασικά σημεία στα οποία πρόκειται να εστιάσουμε την προσοχή μας.

•    Πώς θα αντιμετωπίσουμε την πρόωρη εγκατάλειψη του σχολείου στη χώρα μας; Η επιδότηση των φτωχών οικογενειών είναι λύση; Η ίδρυση σχολείων στις απομονωμένες αγροτικές περιοχές θα βοηθήσει;
8.   Μπορούμε να διατυπώσουμε διαδοχικές ρητορικές ερωτήσεις για να προαναγγείλουμε την απάντηση και να εστιάσουμε την προσοχή του ακροατή ή του αναγνώστη σε μια συγκεκριμένη ιδέα.

•    Σε ποια εποχή πνίγονται εκατοντάδες παιδιά στη θάλασσα; Σε ποια εποχή τα ανθρώπινα δικαιώματα ποδοπατούνται τόσο βάναυσα; Σε ποια εποχή ο έλεγχος της σκέψης ξεπέρασε κάθε προηγούμενο; Αναφέρομαι στην εποχή μας, στα πρώτα χρόνια του 21ου αιώνα.
Παραδείγματα


• Έλα εδώ!
•  Καλό είναι να αποφεύγεις τα πολύ αλμυρά φαγητά.
• Ας διαβάσουμε ένα παραμύθι.
• Σε παρακαλώ, φέρε μου ένα ποτήρι νερό.

Προτάσεις προσταγής και επιθυμίας




Με τις προτάσεις αυτές, ζητάμε επιτακτικά ή ευγενικά από κάποιον να προβεί σε μια ενέργεια.

Σε άλλες περιπτώσεις, προτρέπουμε, παρακαλούμε, ή ικετεύουμε.

Αυτή η αφίσα δημοσιεύθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου. Καλεί τους νέους να καταταγούν στον αμερικανικό στρατό.

Προσέξτε (στην εικόνα 1) το επιτακτικό ύφος του θείου Σαμ. Κοιτάζει στα μάτια τον θεατή και τον προστάζει: "Σε θέλω για τον στρατό των Ηνωμένων Πολιτειών".
Το επιτακτικό ύφος του θείου Σαμ
Åéêüíá 1
M
M