Δευτερεύουσες Ονοματικές Προτάσεις

Ονοματικές ονομάζουμε τις δευτερεύουσες προτάσεις που λειτουργούν όπως οι ονοματικές φράσεις μέσα σε μια πρόταση ή σε μια φράση. Αυτό σημαίνει ότι έχουν τους ίδιους ρόλους με μια ονοματική φράση.

Οι ρόλοι αυτοί είναι:

1. Υποκείμενο
2. Αντικείμενο
3. Κατηγορούμενο
4. Προσδιορισμός ονοματικής φράσης
5. Συμπλήρωμα προθετικής φράσης

Στις σύγχρονες Γραμματικές, όσες από τις προτάσεις αυτές λειτουργούν ως Αντικείμενο (δηλαδή συμπλήρωμα) του ρήματος της Κύριας πρότασης, ως Κατηγορούμενο, και ως συμπληρώματα προθετικών φράσεων ονομάζονται συμπληρωματικές (διάγραμμα 1).

Θα μπορούσαμε να πούμε ότι οι ονοματικές είναι «υποβαθμισμένες» προτάσεις, επειδή «συμπεριφέρονται» ως ονόματα με ρόλο Υποκειμένου, Αντικειμένου, Κατηγορουμένου, ή ενσωματώνονται σε άλλες φράσεις ως προσδιορισμοί ή συμπληρώματά τους.

Διάγραμμα 1

Υποτακτικοί σύνδεσμοι-Ονοματικές προτάσεις

Οι δευτερεύουσες ονοματικές προτάσεις εισάγονται --κατά κανόνα-- με τους υποτακτικούς συνδέσμους που βλέπετε στον πίνακα 1.

Πίνακας 1

1. Ειδικές-

συμπληρωματικές

προτάσεις

Οι Ειδικές-συμπληρωματικές προτάσεις εξαρτώνται από ρήματα των οποίων το υποκείμενο εκφράζει μια άποψη (λέω, δηλώνω, τονίζω κτλ), αναφέρεται σε μια γνωστική λειτουργία (γνωρίζω, θυμάμαι, πιστεύω κτλ), ή παρουσιάζει την αντίληψή του (βλέπω, ακούω, καταλαβαίνω κτλ) σχετικά με ένα γεγονός ή μια κατάσταση.

Στις αγκύλες βλέπετε τον συντακτικό ρόλο που έχουν αυτές οι Ειδικές προτάσεις.

• Είναι ψέμα ότι ο Ολυμπιακός είναι η καλύτερη ομάδα στην Ευρώπη [Υποκείμενο απρόσωπου ρήματος].
• Φημολογείται ότι θα μειωθεί η φορολογία στα καύσιμα [Υποκείμενο ρήματος παθητικής διάθεσης].
• Της είπε πως θα την αγαπάει για πάντα [Αντικείμενο του ρήματος].
• Η φήμη ότι θα γίνει απεργία αποδείχτηκε αληθινή [Προσδιορισμός Ονοματικής φράσης. Εδώ, προσδιορίζεται η φράση η φήμη].

2. Βουλητικές-συμπληρωματικές προτάσεις

Οι Βουλητικές-συμπληρωματικές προτάσεις εξαρτώνται από (συνδυάζονται με) ρήματα των οποίων το υποκείμενο εκφράζει επιθυμία, ευχή, σχεδιασμό, και γενικότερα τη βούληση να επιτευχθεί ένα αποτέλεσμα ή ένας στόχος.

Στις αγκύλες βλέπετε τον συντακτικό ρόλο που έχουν αυτές οι προτάσεις.

• Θέλω να μ’ αγαπάς όπως και πρώτα [Αντικείμενο ρήματος].
• Ένα πράγμα μόνο δεν θέλω, να μου λες ψέματα [Προσδιορισμός ονοματικής φράσης. Εδώ, προσδιορίζεται η φράση «ένα πράγμα»].
• Απαγορεύεται να καπνίζετε μέσα σε κλειστούς χώρους [Υποκείμενο τριτοπρόσωπου ρήματος].

3. Ενδοιαστικές-συμπληρωματικές προτάσεις

Οι Ενδοιαστικές-συμπληρωματικές προτάσεις εξαρτώνται από (συνδυάζονται με) ρήματα των οποίων το υποκείμενο δηλώνει φόβο, ανησυχία, αγωνία, αβεβαιότητα.

Η ενδοιαστική πρόταση που εισάγεται με τον σύνδεσμο ότι δείχνει ότι το πρόσωπο που την εκφωνεί θεωρεί σχεδόν βέβαιο για το γεγονός που περιγράφει η πρόταση.

Αντίθετα, με τον σύνδεσμο μήπως το πρόσωπο που την εκφωνεί δείχνει ότι οι πιθανότητες να συμβεί αυτό το γεγονός λιγότερες.

Στις αγκύλες βλέπετε τον συντακτικό ρόλο που έχουν αυτές οι προτάσεις.

• Φοβάμαι ότι θα βρέξει. [Αντικείμενο ρήματος]
• Φοβάμαι μήπως βρέξει. [Αντικείμενο ρήματος]

4. Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις

Με τις Πλάγιες Ερωτηματικές προτάσεις αποδίδουμε, από τη δική μας οπτική γωνία, ευθείες (άμεσες) ερωτήσεις που διατύπωσε κάποιο άλλο πρόσωπο.

Οι Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις συνοδεύουν ρήματα που δηλώνουν ερώτηση, απορία (ερωτώ, προβληματίζομαι, αμφιβάλλω κτλ) ή γνωστική κατάσταση (μαθαίνω, καταλαβαίνω, σκέφτομαι κτλ).

Οι Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις εισάγονται κατά κανόνα με τους συνδέσμους αν και μήπως.

Οι Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις, όπως και οι ευθείες ερωτήσεις, εκφράζουν ολική ή μερική άγνοια.

• Με ρώτησε αν διάβασα το βιβλίο.
• Προβληματιζόταν για το αν έπρεπε να κάνει αυτό το ταξίδι.
• Ξύπνησε και αναρωτιόταν μήπως ονειρεύεται.

• Δεν μάθαμε ακόμη ποιος κέρδισε στις εκλογές.
• Προβληματίζομαι για το ποια λύση από τις δύο είναι πιο σωστή.
• Ρωτούσε επίμονα πότε γύρισα στο σπίτι.

5. Αναφορικές ονοματικές προτάσεις

Με τις Αναφορικές προτάσεις έχουμε τη δυνατότητα να προσδιορίσουμε ονόματα (ουσιαστικά), δηλαδή να τους αποδώσουμε ιδιότητες.

Διάγραμμα 2α

Οι ελεύθερες αναφορικές προτάσεις

Ελεύθερες αναφορικές ονομάζουμε τις αναφορικές προτάσεις που εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες ή με τα επιρρήματα τόπου (όπου, οπουδήποτε), χρόνου (όποτε, οποτεδήποτε), ποσού (όσο, οσοδήποτε), και τρόπου (καθώς, όπως).

Επειδή αυτά τα επιρρήματα εισάγουν αναφορικές προτάσεις, χαρακτηρίζονται "αναφορικά επιρρήματα".

Διάγραμμα 2β

Αναφορικές ονοματικές προσθετικές προτάσεις

Όταν όμως οι ιδιότητες που αποδίδουμε σ' ένα όνομα είναι γνωστές ή δεν τις θεωρούμε απαραίτητες, οι αναφορικές προτάσεις λέγονται προσθετικές: προσθέτουν ιδιότητες τις οποίες θα μπορούσαμε να παραλείψουμε.

Αυτού του είδους οι αναφορικές χωρίζονται με κόμμα από το όνομα που προσδιορίζουν (διάγραμμα 2α).

• Ôï ìõèéóôüñçìá ðïõ äéÜâáæá ÷èåò åßíáé ðïëý êáëü.
• Ç ôáéíßá ðïõ åßäáìå ÷èåò äåí ìïõ Üñåóå êáèüëïõ.
• Τα "έξυπνα" τηλέφωνα ενσωματώνουν τεχνολογία η οποία θα αξιοποιηθεί και στην εκπαίδευση.

Αναφορικές ονοματικές προσδιοριστικές προτάσεις

Αν οι ιδιότητες αυτές είναι (ή τις θεωρούμε) απαραίτητες, οι αναφορικές προτάσεις λέγονται προσδιοριστικές: λειτουργούν όπως τα επίθετα που συνοδεύουν ονόματα, και δεν χωρίζονται με κόμμα (διάγραμμα 2α).

Για τις ονοματικές αναφορικές προτάσεις χρησιμοποιούμε τις αναφορικές αντωνυμίες που και ο οποίος, η οποία κτλ.

• Ο Γιώργος, που ξέρεις πόσο σε αγαπάει, λυπήθηκε με τη συμπεριφορά σου.
• Η Αμερικανίδα πρωταθλήτρια του καλλιτεχνικού πατινάζ Τόνια Χάρντινγκ, η οποία έβαλε τον σωματοφύλακά της να ξυλοκοπήσει τη βασική αντίπαλό της για να κερδίσει μια θέση στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς Αγώνες του 1994!