Από τη λέξη στη φράση

Οι φράσεις που συμβάλλουν
στην οργάνωση της πρότασης




Είδαμε ότι δεν παίζουν όλες οι κατηγορίες λέξεων (όλα τα μέρη του λόγου) τον ίδιο ρόλο για τον σχηματισμό των φράσεων: μόνο τέσσερις (4) απ’ αυτές μπορούν να γίνουν κεφαλή φράσεων.
 
Κατά τον ίδιο τρόπο, τα τέσσερα είδη Φράσεων (Ονοματική, Ρηματική, Επιρρηματική, Προθετική) δεν παίζουν τον ίδιο ρόλο στην οργάνωση της πρότασης.

Ας θυμηθούμε το ρήμα: Η δραστηριότητα (που συμβολίζεται από το ρήμα) και οι μετέχοντες σ’ αυτήν (που συμβολίζονται από τα ονόματα) αποτελούν τα βασικά συστατικά στοιχεία μιας πρότασης.

Ο προσανατολισμός στον χώρο και τον χρόνο (τα επιρρήματα και οι προθέσεις) αποτελούν συμπληρωματικά ή προσδιοριστικά στοιχεία του ρήματος και του ονόματος.
Μπορείτε να σκεφτείτε οντότητες (πρόσωπα, πράγματα κτλ) που δεν μετέχουν σε κάποια δραστηριότητα; Δεν είναι δύσκολο. Κοιτάξτε την εικόνα.

Αν απομονώσετε το ποτήρι από τα αντικείμενα που σχετίζονται μ’ αυτό, μπορείτε να πείτε απλώς τη λέξη «ποτήρι» (εικόνα 1).
Αν όμως προσπαθήσετε να περιγράψετε το ίδιο ποτήρι σε σχέση με την πορτοκαλάδα που περιέχει, τα παγάκια, τη φέτα του πορτοκαλιού και το καλαμάκι, τότε θα χρησιμοποιήσετε ένα ή περισσότερα ρήματα.

Πραγματικά, τα αντικείμενα δεν είναι απομονωμένα. Τα βλέπουμε σε σχέση με άλλα. Τα τοποθετούμε μέσα σε ένα περιβάλλον. Τα βλέπουμε να αλληλεπιδρούν· τα επηρεάζουμε και μας επηρεάζουν.

Τα πάντα γύρω μας βρίσκονται σε διαρκή αλληλεξάρτηση· μετέχουν σε μια αδιάκοπη δραστηριότητα.

Αυτό σημαίνει ότι ο ρόλος του ρήματος είναι καθοριστικός κάθε φορά που προσπαθούμε να κατανοήσουμε ή να εκφράσουμε τη δράση.

Η δράση είναι η ίδια μας η ζωή.

Δεύτερη, κατά σειρά σπουδαιότητας, είναι η Ονοματική Φράση.

Τα υπόλοιπα μέρη του λόγου ενσωματώνονται στη ρηματική ή στις Ονοματικές Φράσεις και τις συμπληρώνουν ή τις προσδιορίζουν.
Στο παράδειγμα που ακολουθεί, βλέπετε δύο φράσεις: την Επιρρηματική Φράση "σοβαρά" και την ονοματική "την υγεία" να ενσωματώνονται (να εγκιβωτίζονται), δηλαδή να αποτελούν μέλη της Ρηματικής Φράσης.

  Το κάπνισμα ΟΦ βλάπτει σοβαρά την υγεία ΡΦ.
   Πολλοί φίλοι μου ΟΦ ακούνε ηλεκτρονική μουσική στα κλαμπ ΡΦ.

Αν προσέξετε τη Ρηματική Φράση του παραδείγματος, θα διαπιστώσετε ότι περιέχει δύο φράσεις ακόμη: μία Ονοματική (ηλεκτρονική μουσική) και μία Προθετική (στα κλαμπ). Αυτές οι δύο φράσεις είναι ενσωματωμένες στη Ρηματική.
 
Για να έχετε μάλιστα σαφέστερη αντίληψη της ενσωμάτωσης μίας ή περισσότερων φράσεων σε μια άλλη, παραθέτουμε την εικόνα με τις ρωσικές κούκλες –ξέρετε, αυτές που χωρούν η μία μέσα στην άλλη (εικόνα 2).
Διάγραμμα εγκιβωτισμού των φράσεων
Το επίρρημα (η Επιρρηματική Φράση) "σοβαρά" προσδιορίζει το ρήμα "βλάπτει".
Η ονοματική φράση "την υγεία" είναι συμπλήρωμα του ρήματος.

Στο επόμενο παράδειγμα έχουμε μια περισσότερο πολύπλοκη περίπτωση:

  Η κοπέλα με το μπλε φόρεμα ΟΦ είναι πολύ όμορφη ΡΦ.
Η προθετική φράση
Η Προθετική Φράση, "με το μπλε φόρεμα', προσδιορίζει την ονοματική φράση, "η κοπέλα". Η Ονοματική Φράση 'το μπλε φόρεμα" είναι συμπλήρωμα της Προθετικής Φράσης, επειδή συμπληρώνει την πρόθεση "με'.

Όπως λοιπόν υπάρχουν, μέσα σε μια φράση, λέξεις που προσδιορίζουν τη λέξη-κεφαλή, έτσι και σε μια ομάδα φράσεων έχουμε φράσεις που ενσωματώνονται στη φράση-κεφαλή και τη συμπληρώνουν ή την προσδιορίζουν.
Η σχέση των αντικειμένων
Εικόνα 1
Ο εγκιβωτισμός των φράσεων
Εικόνα 2

Προσδιορισμοί



Αντίθετα, οι φράσεις που λειτουργούν ως προσδιορισμοί άλλων φράσεων (διάγραμμα 3) δεν είναι απολύτως αναγκαίες για τη συγκρότηση των φράσεων που προσδιορίζουν. Αυτό βέβαια δεν σημαίνει ότι είναι περιττές!

Όταν λέμε ότι υπάρχουν φράσεις «που δεν είναι απολύτως αναγκαίες» δεν εννοούμε ότι είναι φράσεις που χρησιμοποιούνται για να "διανθίσουν" τον λόγο μας.

Απλώς, είναι φράσεις που παρέχουν πρόσθετες πληροφορίες σχετικά με τους μετέχοντες σε μια δραστηριότητα, για τον τον τόπο, τον χρόνο ή τον τρόπο με τον οποίο αυτή εκτυλίσσεται. 

Για παράδειγμα, από την πρόταση που ακολουθεί θα μπορούσαμε να παραλείψουμε τις φράσεις που βρίσκονται σε παρένθεση. Η σημασία όμως της πρότασης θα άλλαζε ριζικά!

  Το κάπνισμα βλάπτει (σοβαρά, και μερικές φορές ανεπανόρθωτα), την υγεία.
  Το να είσαι ακριβής στα ραντεβού σου είναι μια εμπειρία (πολύ) μοναχική.
     -- Hylda Baker

Συμπληρώματα και Προσδιορισμοί




1.   Ο Τζον Λέννον συνέθεσε το [Imagine].
2.   Οι περισσότεροι νέοι δεν συμπαθούν [την όπερα].
Φράση και ομάδα φράσεων

Συμπληρώματα



Οι Ονοματικές Φράσεις μέσα στις αγκύλες αποτελούν συμπληρώματα των ρηματικών ("συνέθεσε" και "συμπαθούν"). Αν δοκιμάσετε να τις παραλείψετε, οι προτάσεις μένουν σημασιολογικά ανολοκλήρωτες.

Και τούτο επειδή το ρήμα "συνθέτω" (μην ξεχνάτε ότι τα ρήματα συμβολίζουν, μεταξύ άλλων, δραστηριότητες) προϋποθέτει τη συμμετοχή δύο οντοτήτων: έναν δημιουργό ("Ο Τζον Λέννον") και το έργο που αυτός δημιουργεί ("το Imagine").

Αν λοιπόν αφαιρέσουμε το συμπλήρωμα του ρήματος [το Imagine], η δραστηριότητα μένει μετέωρη. Το ίδιο ισχύει και για το ρήμα "συμπαθούν" του παραδείγματος 2.

M
M