Τα μέρη του λόγου:
Οι λέξεις της ζωής μας

"Ακούγοντάς το αυτό, η πριγκίπισσα θύμωσε πολύ· και αρπάζοντας τον βάτραχο στο χέρι της, τον πέταξε με όλη της τη δύναμη πάνω στον τοίχο λέγοντας: "Τώρα, ελπίζω να είσαι ήσυχος, απαίσιε βάτραχε".

Μόλις όμως αυτός έπεσε κάτω, η πριγκίπισσα είδε έκπληκτη ότι ο βάτραχος μεταμορφώθηκε σ’ έναν χαριτωμένο νέο πρίγκιπα, με όμορφα καλοσυνάτα μάτια.

Μετά απ’ αυτό, ο πρίγκιπας έγινε πιστός σύντροφός της, και στο τέλος ο βασιλιάς έδωσε τη συγκατάθεσή του για τον γάμο τους…".
Ο πρίγκιπας βάτραχος
Η μικρή πριγκίπισσα, ο βάτραχος, ο όμορφος πρίγκιπας, και ο βασιλιάς: Είναι τα πρόσωπα που πρωταγωνιστούν σ’ αυτό το απόσπασμα του παραμυθιού των αδελφών Γκριμ, "Ο Βάτραχος-Πρίγκιπας".

Ίσως δεν ακούγονται πια τέτοια παραμύθια, και για πολλούς μπορεί να φαίνονται ξεπερασμένα --ακόμη και από τα ίδια τα παιδιά. Ακούγονται ίσως άλλα, το ίδιο μαγευτικά.

Αυτό όμως που δεν πρόκειται να αλλάξει, όσο και αν μεγαλώνουμε, είναι η ανάγκη μας για παραμύθι: Γι’ αυτές τις μικρές φανταστικές ιστορίες, που μας γυρίζουν στα πρώτα χρόνια της ζωής μας.

Εκεί που αρχίζουν οι λέξεις και ο κόσμος.
1.    Άρθρο
2.    Ουσιαστικό (όνομα)
3.    Επίθετο
4.    Αντωνυμία
5.    Ρήμα
6.    Μετοχή
7.    Πρόθεση
8.    Επίρρημα
9.    Σύνδεσμος
10.  Επιφώνημα
Τα μέρη του λόγου τα έχετε δει πολλές φορές στα σχολικά βιβλία της Γραμματικής. Είναι πιθανό μάλιστα να έχετε κάνει αρκετές προσπάθειες να τα απομνημονεύσετε --κυρίως στα παιδικά σας χρόνια.

Τότε, βέβαια, ήταν δύσκολο να συνειδητοποιήσετε τους λόγους για τους οποίους σας υποχρέωνε ο δάσκαλος να μάθετε «απ’ έξω» όλα αυτά τα πράγματα. Το ίδιο όμως δεν συνέβαινε και με την προπαίδεια; Τη μάθατε από το δημοτικό, αλλά πολύ αργότερα κατανοήσατε τις ιδιότητες του πολλαπλασιασμού.

Σήμερα, δεν χρειάζεται να απομνημονεύσετε τίποτε!

Τα μέρη του λόγου είναι κατηγορίες λέξεων (λεξικές κατηγορίες). Σ’ αυτές, υπάγονται όλες οι λέξεις που χρησιμοποιούμε στον γραπτό ή τον προφορικό λόγο.

Η ταξινόμησή τους όμως δεν έγινε για να έχουμε ακόμη ένα… βάσανο στη ζωή μας. Κάθε κατηγορία λέξεων έχει τα ιδιαίτερα γνωρίσματά της.

Αυτό σημαίνει ότι κάθε λέξη --ανάλογα με την κατηγορία στην οποία ανήκει-- επιτελεί διαφορετική λειτουργία μέσα στην πρόταση· έχει δηλαδή έναν ξεχωριστό ρόλο.

Πώς ταξινομούμε τα μέρη του λόγου

Κλιτά Άκλιτα

Άρθρο
Όνομα
Επίθετο
Αντωνυμία
Ρήμα
 Επίρρημα
Πρόθεση
Σύνδεσμος
Επιφώνημα
Μετοχή 

• Οι εργαζόμενες μητέρες.
• Οι ταλαιπωρημένοι επιβάτες.
 • Παίζοντας
• Γελώντας
  Αριθμητικά
• Ένας, ενός
• Τρεις, τριών		 • Πέντε
• Έξι
• Εφτά
Από τον πίνακα αυτόν μπορείτε να διαπιστώσετε ότι οι μετοχές και τα αριθμητικά υπάγονται και στις δύο κατηγορίες.

Αν η ταξινόμηση που είδατε σας φαίνεται γνωστή και συνηθισμένη, υπάρχει και μία άλλη –πολύ πιο σημαντική.

Στον επόμενο πίνακα, οι λέξεις ταξινομούνται με βάση τη σημασία και τον ρόλο που παίζουν στην οργάνωση της σκέψης και των προτάσεων που διατυπώνουμε.

Έτσι, οι λέξεις, που συνθέτουν τα μέρη του λόγου διακρίνονται σε πλήρεις και λειτουργικές.

Κλιτά και άκλιτα μέρη του λόγου

Λειτουργικές λέξεις Πλήρεις λέξεις
  Άρθρα: ο, η, το, ένας, μία ένα...   Ονόματα: Πέτρος, λίμνη, βουνό, ελπίδα,…
  Αντωνυμίες: εγώ,  εσύ, αυτός, ο άλλος, τόσος,…   Επίθετα: όμορφος, δυνατός, κακός,…
  Σύνδεσμοι:  και, αλλά, ούτε,
αν και,…		   Αριθμητικά: ένας,  δέκα, ντουζίνα, εικοσάρα, …
  Προθέσεις: προς, ανά, παρά, μετά, από,…   Ρήματα:  έρχομαι, φεύγω, αγαπώ,…
  Μόρια:  δεν, μη,…   Επιρρήματα: αργά, γρήγορα, πάνω, κάτω,…
  Μετοχές: μιλώντας, λέγοντας, προπορευόμενος,..
  Επιφωνήματα:  ωχ! αχ, Θεέ μου!,… 
  Τα μόρια ναι και όχι, όταν αποτελούν απάντηση σε ερώτηση.
Με τις πλήρεις λέξεις, συμβολίζουμε οντότητες, δραστηριότητες, καταστάσεις, ιδέες, ποιότητες, ποσότητες, ιδιότητες. Είναι οι λέξεις με τις οποίες περιγράφουμε και κατανοούμε τον κόσμο. Είναι οι λέξεις με τις οποίες δημιουργούμε τον κόσμο. Οι πλήρεις λέξεις είναι οι πρώτες λέξεις που μαθαίνουμε στην παιδική μας ηλικία.

Με τις λειτουργικές λέξεις, δείχνουμε τις σχέσεις που συνδέουν τις πλήρεις λέξεις.

Οι λειτουργικές λέξεις, σε αντίθεση με τις πλήρεις, αποτελούν κλειστά σύνολα λέξεων. Αυτό σημαίνει ότι είναι πολύ δύσκολο έως αδύνατο να δημιουργήσουμε καινούργιες αντωνυμίες, συνδέσμους, άρθρα κτλ.
Δεν συμβαίνει όμως το ίδιο και με τις πλήρεις λέξεις. Σκεφτείτε μόνο πόσα καινούργια ονόματα μπορούμε να δημιουργήσουμε και να προσθέσουμε στο λεξιλόγιό μας:

• βιοτρομοκρατία: τρομοκρατικές πράξεις με τη χρήση βιολογικών όπλων.
• βιοπολεμοφοβία: ο φόβος που προκαλείται από την απειλή ενός βιολογικού πολέμου.
• καρεκλοκένταυρος: η οντότητα που είναι από τη μέση και πάνω άνθρωπος και από τη μέση και κάτω καρέκλα.

Με άλλα λόγια, οι πλήρεις λέξεις μιας γλώσσας αποτελούν ανοιχτά σύνολα. Σύνολα στα οποία μπορούμε να προσθέτουμε συνεχώς νέες λέξεις: τις λέξεις που δημιουργούμε.

Παρά το γεγονός όμως ότι οι λειτουργικές λέξεις είναι πολύ λιγότερες από τις πλήρεις, καταλαμβάνουν σχεδόν το 50% του συνόλου των λέξεων που παρουσιάζονται σ’ ένα κείμενο. Αν θέλετε να πειραματιστείτε, διαβάστε ξανά τις τρεις τελευταίες παραγράφους και μετρήστε τον αριθμό των λειτουργικών λέξεων που περιέχουν.

Τα όρια βέβαια που χωρίζουν τις πλήρεις που χωρίζουν από τις λειτουργικές λέξεις δεν είναι πάντοτε σαφή. Για παράδειγμα, το συνδετικό ρήμα "είμαι", 'είσαι", "είναι" κτλ. χρησιμοποιείται περισσότερο σαν λειτουργική λέξη και λιγότερο σαν πλήρης.

Λειτουργικές και πλήρεις λέξεις

M
M