Οι προσδιορισμοί

Τα προαιρετικά συστατικά
της πρότασης




Συνηθίσαμε να ακούμε ότι οι προσδιορισμοί αποτελούν "δευτερεύοντα" συστατικά των προτάσεων. Ευθύνεται ίσως και η σχολική γραμματική, που φαίνεται να τους υποβιβάζει σε "υπηρέτες" των βασικών όρων.

Χωρίς τους προσδιορισμούς όμως θα αναγκαζόμασταν να περιγράψουμε με τη γλώσσα έναν κόσμο άπειρης βεβαιότητας, επαχθούς ασάφειας, απίστευτης ποσότητας· έναν κόσμο χωρίς τόπους, χωρίς αιτίες και χωρίς σκοπούς.

Θα ζούσαμε σ’ έναν κόσμο χωρίς γεωγραφία. Θα ζούσαμε σ' έναν κόσμο χωρίς γνώση.

Τι χρειάζεται να θυμόμαστε




Για να αξιοποιήσουμε με τον καλύτερο δυνατό τρόπο αυτό το κεφάλαιο, καλό είναι να ανατρέξουμε στις δύο σημαντικές ενότητες που το προετοιμάζουν:

Οι φράσεις που συμβάλλουν στην οργάνωση της πρότασης
Οι λειτουργίες των φράσεων: Τα βασικά συστατικά της πρότασης

Είναι απαραίτητο, επομένως, να θυμόμαστε ότι οι προσδιορισμοί:

1. Διαφέρουν από τα συμπληρώματα. Δεν ανήκουν δηλαδή στα αναγκαία συστατικά της πρότασης (δεν εντάσσονται στους βασικούς όρους).

2. Διαδραματίζουν σημαντικό ρόλο στην προσπάθειά μας να αποσαφηνίσουμε, να διευκρινίσουμε, ένα βασικό συστατικό της πρότασης.

Οι προσδιορισμοί των ονομάτων



Άρθρα (οριστικό, αόριστο):


Το τρένο θα σφυρίξει τρεις φορές.
• Καλό είναι να υπάρχει πάντα μια σαμπάνια στο ψυγείο!
Ένα δωμάτιο χωρίς βιβλία μοιάζει με σώμα χωρίς ψυχή.

Ονόματα:


• Ήρθε ο Γιώργος, ο φίλος μου.
• Ήρθε ο φίλος μου ο Γιώργος.
• Τα φώτα του αυτοκινήτου άναψαν.
• Τα παιδιά του Πειραιά.
• Είχε μάτια βοδιού.
• Η μάχη του Γρανικού ήταν σημαντική για την πορεία του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
• Δίνει μάχη εντυπώσεων.
• Δώσε μου, σε παρακαλώ, ένα ποτήρι νερό.
Επίθετα:

• Ο Άρης αγόρασε ένα μικρό αυτοκίνητο.

Μετοχές (η μετοχή έχει θέση επιθέτου):


• Ο πληγωμένος του εγωισμός δεν του επέτρεπε να σκεφτεί καθαρά.

Αριθμητικά:


• Αγόρασε δέκα βιβλία.

Αντωνυμίες:


Τόση ομορφιά δεν μπορούσε να την αντέξει.
• Θέλω να μου δώσετε αυτό το βιβλίο.
Επιρρήματα (το επίρρημα έχει θέση επιθέτου):


• Το απέναντι σπίτι μου αρέσει πολύ.
• Ο επάνω όροφος είναι ακατοίκητος.

Προθετικές φράσεις:


• Ο άνθρωπος με το γαρύφαλλο.
• Είναι άνθρωπος με πείρα.
• Οι προσπάθειες για τον απεγκλωβισμό των τραυματιών πέτυχαν.
Προτάσεις


Όσο και αν φαίνεται περίεργο, υπάρχουν και προτάσεις που προσδιορίζουν
(ως επεξηγήσεις) τα ονόματα. Αυτές οι προτάσεις είναι:

Αναφορικές προτάσεις:


• Μου αρέσει το στυλό που μου χάρισες.
• Η μετοχή της Εθνικής Τράπεζας, που επηρεάζει καθοριστικά τον δείκτη του χρηματιστηρίου, ανέβηκε θεαματικά.

Ειδικές προτάσεις:


• Η φήμη ότι θα πέσουν οι τιμές των μετοχών δεν παρέσυρε κανέναν.

Ενδοιαστικές προτάσεις:


• Ο φόβος της μητέρας μου μήπως αρρωστήσω την έκανε να με ντύνει με χοντρά πουλόβερ.

Βουλητικές προτάσεις:


• Είχε μια παράλογη απαίτηση, να τον σέβονται μόνο οι άλλοι.
Πλάγιες ερωτηματικές προτάσεις:


• Η ερώτηση για το αν θα μειωθούν τα επιτόκια ήταν καίρια.

Οι προσδιορισμοί των επιθέτων



Επιρρήματα:


• Είναι πολύ όμορφη.
• Ο καφές ήταν πολύ καλός.

Ονόματα:


Σ’ αυτήν την περίπτωση το επίθετο παίζει ρόλο κατηγορουμένου, και βρίσκεται μετά από το συνδετικό ρήμα "είναι". Τα ονόματα αυτά βρίσκονται σε πτώση γενική ή αιτιατική.

• Ο Κώστας είναι άξιος της τύχης του.
• Δεν υπάρχει κανένας αντάξιός του.
• Είναι ένοχος φόνου.
• Το ποτάμι είναι τρία μέτρα βαθύ.
• Η Κατερίνα είναι ένα χρόνο μικρότερη.
• Η στέρνα είναι γεμάτη νερό.

Οι προσδιορισμοί αριθμητικών
και ποσοδεικτικών



Επιρρήματα:


• Θα λείψει για ένα μήνα περίπου.
• Έφαγε σχεδόν δύο κιλά κεράσια!

Οι προσδιορισμοί των επιρρημάτων



Επιρρήματα:


• Ήρθες πολύ αργά.

Προθετικές φράσεις:


• Ο υπολογιστής είναι δίπλα, στο γραφείο μου. (Εδώ, η προθετική φράση έχει θέση επεξήγησης).

Οι προσδιορισμοί των προθετικών φράσεων



Προθετικές φράσεις:


• Το αυτοκίνητο βρίσκεται στο σπίτι, στο γκαράζ.

Επιρρηματικές φράσεις:


• Ξέχασα την τσάντα μου στο γραφείο, κοντά στη μεγάλη πολυθρόνα.

Οι προσδιορισμοί των ρημάτων



Ονόματα χωρίς πρόθεση
(μετά από ρήματα που δηλώνουν κίνηση):


• Πάμε (στην) πλατεία;
• Έρχεσαι (στο) σπίτι για καφέ;

Ονόματα (ονοματικές φράσεις) με άρθρο,
που έχουν θέση επιρρήματος:


Την Τετάρτη, ο πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας θα επισκεφθεί την Κρήτη.
   (Εδώ δηλώνεται χρόνος).
• Πεθαίνω της πείνας. (Εδώ δηλώνεται αιτία).
Το μεσημέρι, πήγαμε πλατεία να φάμε κάτι, γιατί πεθαίναμε της πείνας.

Επίθετα:


• Ο Έκτορας ερχόταν γελαστός.

Μετοχές (που δηλώνουν τρόπο):


• Ήρθε τρέχοντας.
Προθετικές φράσεις που παίζουν ρόλο επιρρήματος:


• Την αγαπάει με όλη τη δύναμη της ψυχής του.

Επιρρήματα (επιρρηματικές φράσεις):


• Γράφει καλά.
• Γράφει πολύ καλά.
• Όποιος ελεύθερα συλλογάται συλλογάται καλά.

Δευτερεύουσες (επιρρηματικές) προτάσεις:


• Ο Νίκος άργησε επειδή είχε μποτιλιάρισμα.

Οι προσδιορισμοί των προτάσεων



Οι κύριες προτάσεις προσδιορίζονται από:


1. Τις δευτερεύουσες επιρρηματικές προτάσεις, και
2. Τα προτασιακά επιρρήματα.

Ιδέες για την τάξη



Παρά το γεγονός ότι οι προσδιορισμοί θεωρούνται προαιρετικά συστατικά της πρότασης, και κατ' απέκταση της οργάνωσης ενός κειμένου, αξίζει να τονίσουμε στους μαθητές μας τον σημαντικό ρόλο που διαδραματίζουν ως παράγοντες ειδίκευσης.

Μπορούμε να οργανώσουμε μια μικρή θεατρική παράσταση ή ένα θεατρικό δρώμενο διανέμοντας στα παιδιά ρόλους: Υποκείμενο, Αντικείμενο, Ρήμα. Ορισμένα παιδιά μπορούν να υποδυθούν τους Προσδιορισμούς για τον χρόνο, τον τόπο και όσους άλλους κρίνετε αναγκαίους.

Στόχος μας είναι να δείξουμε πόσο σημαντικοί είναι για την οργάνωση των προτάσεων, των κειμένων, της γλώσσας μας, και τελικά της αντίληψής μας για την πραγματικότητα.
Αφού γνωρίσουν τα παιδιά καλά τον ρόλο των Προσδιορισμών, δώστε τους τη δυνατότητα να γράψουν τα ίδια το έργο τους.
Αν διδάσκετε μεγαλύτερης ηλικίας μαθητές, μπορείτε να τους ζητήσετε να δημιουργήσουν αρχικά το σενάριο και στη συνέχεια βίντεο σχετικά με τους πώς θα φαίνονταν ένας κόσμος χωρίς προσδιορισμούς τόπου και χρόνου. Ένας κόσμος χωρίς "ίσως", 'πιθανόν", "περίπου".

Δώστε τους κίνητρο να αφήσουν ελεύθερη τη φαντασία τους.

Εννοείται βέβαια ότι θα έχουν κατανοήσει προηγουμένως τη σημασία των Προσδιορισμών.
M
M