Οι προτάσεις
και η ουράνια μηχανική

Οι Κύριες
και οι Δευτερεύουσες προτάσεις


Ο Ήλιος έχει πολύ μεγάλη μάζα και γι' αυτό «υποχρεώνει» τη Γη να κινείται μέσα στο βαρυτικό του πεδίο. Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με τις Κύριες προτάσεις: «υποχρεώνουν» τις Δευτερεύουσες να «περιφέρονται» γύρω απ’ αυτές, να εξαρτώνται απ' αυτές.

Υπάρχει όμως μια διαφορά: η σχέση της Γης με τον Ήλιο δεν πρόκειται να μεταβληθεί. Ο πλανήτης μας θα συνεχίσει την τροχιά του γύρω από τον ήλιο (αλίμονό μας αν αλλάξει κάτι). Τη σχέση όμως μεταξύ Κύριων και Δευτερευουσών προτάσεων την αποφασίζουμε εμείς.

Εμείς επιλέγουμε ποιο θα προβάλουμε ως κεντρικό γεγονός και ποιο ως δευτερεύον.
 

Εναλλακτικές λύσεις
για την παρουσίαση των γεγονότων




Δείτε τις προτάσεις που ακολουθούν:

1α. Έκλεισα την τηλεόραση. [Αυτή είναι μια Κύρια πρόταση[.
1β. Δεν μου αρέσουν τα ριάλιτι σόου. [Κι αυτή είναι μια Κύρια πρόταση[.

Η (1α) παρουσιάζει ένα γεγονός. Στην (1β), εκφράζεται μια γνώμη. Και οι δύο προτάσεις είναι νοηματικά αυτοτελείς. Καθεμιά μπορεί να λειτουργήσει σε διαφορετικό περιβάλλον ανεξάρτητα από την άλλη.

Αν, για παράδειγμα, παραπονιέται κάποιος στο σπίτι ότι έχει πονοκέφαλο και τον ενοχλεί η ένταση της τηλεόρασης, μπορείτε να του πείτε:

• Εντάξει, έκλεισα την τηλεόραση.

Αν ζητήσουν τη γνώμη σας για τα reality show (ριάλιτι σόου) μπορείτε να πείτε:

• Δεν μου αρέσουν τα ριάλιτι σόου.

Αν όμως κλείσετε την τηλεόραση την ώρα που παρουσιάζει ένα ριάλιτι σόου, ενώ κάποιος άλλος στο σπίτι θέλει να το παρακολουθήσει, τότε θα πρέπει να δικαιολογήσετε την ενέργειά σας και να συσχετίσετε αυτές τις δύο προτάσεις:
2. Δεν μου αρέσουν τα ριάλιτι σόου. Γι’ αυτό, έκλεισα την τηλεόραση. (Δύο Κύριες προτάσεις).

3. Δεν μου αρέσουν τα ριάλιτι σόου. Έκλεισα λοιπόν την τηλεόραση. (Δύο Κύριες προτάσεις).

4. Επειδή δεν μου αρέσουν τα ριάλιτι σόου, έκλεισα την τηλεόραση. (Μία Δευτερεύουσα και μία Κύρια πρόταση).

Στα παραδείγματα 2 και 3, η γνώμη (δεν μου αρέσουν τα ριάλιτι σόου) και το γεγονός (έκλεισα την τηλεόραση) παρουσιάζονται σε χωριστές περιόδους και εκφράζονται με Κύριες προτάσεις.

Οι υπογραμμίσεις ("γι’ αυτό" και "λοιπόν") δείχνουν τη λογική σχέση που τις συνδέει. Δεν παύει όμως κάθε πρόταση να διατηρεί την… ανεξαρτησία της.
Στο 4 όμως, υπάρχει μόνο μια περίοδος. Η πρώτη πρόταση είναι Δευτερεύουσα αιτιολογική και δείχνει την αιτία ("επειδή δεν μου αρέσουν τα ριάλιτι σόου") από την οποία προέκυψε το γεγονός που εκφράζεται στην Κύρια πρόταση ("έκλεισα την τηλεόραση").

4α. Επειδή δεν μου αρέσουν τα ριάλιτι σόου,
4β. έκλεισα την τηλεόραση.

Ακόμη και αν έλειπε από την περίοδο η πρόταση (4α), η δεύτερη δεν θα έχανε την αυτονομία της.

Αν όμως αφαιρούσαμε την Κύρια πρόταση, την (4β), η Δευτερεύουσα θα έχανε το… σημείο αναφοράς της.
Κάτι παρόμοιο συμβαίνει με τις Δευτερεύουσες προτάσεις: Θα ήθελαν πολύ να είναι Κύριες, αλλά δεν τα καταφέρνουν πάντα. Ο ρόλος τους --κατά κανόνα-- είναι να παρουσιάζουν τις δευτερεύουσες σκηνές του έργου προσδιορίζοντας τις Κύριε προτάσεις.

Κάνουν όμως και κάτι ακόμη: Συμπεριφέρονται ως Ονοματικές φράσεις, και παίζουν πρωταγωνιστικούς ρόλους ως Υποκείμενα ή Αντικείμενα Κύριων προτάσεων.

Μπορεί να μη γίνονται Κύριες. Αλλά τουλάχιστον «έχουν την ευχαρίστηση» να παίρνουν κι αυτές μερίδιο από την… εξουσία τους.

Δευτερεύουσες προτάσεις:
Στα… σκαλοπάτια της εξουσίας




Στις αρχές της δεκαετίας του 1960 δημιουργήθηκε από τον σεναριογράφο Ρενέ Γκοσινί (René Goscinny) και τον σχεδιαστή Ζαν Ταμπαρί (Jean Tabary) μια σειρά κόμικ με το όνομα "Ιζνογκούντ" (Iznogoud). Ο Ιζνογκούντ είναι Βεζίρης και έχει ως μοναδικό του στόχο να καταλάβει τη θέση του καλοκάγαθου χαλίφη Χαρούν Ελ Πασάχο. Ο Ιζνογκούντ θέλει --όπως λέει-- "να γίνει χαλίφης στη θέση του χαλίφη".
Ιζνογκούντ

Οι ρόλοι των δευτερευουσών (εξαρτημένων) προτάσεων




Από την εισαγωγή, θα καταλάβατε ότι οι Δευτερεύουσες προτάσεις μπορούν να «υποδυθούν» πολλούς ρόλους. Μη νομίζετε ότι έχουμε να κάνουμε με προτάσεις που είναι καταδικασμένες να υπηρετούν τις κύριες και να… ζουν στη σκιά τους. Μην τις λυπάστε καθόλου! Οι δευτερεύουσες προτάσεις έχουν πολλές εναλλακτικές λύσεις.

Έτσι, μπορούν να λειτουργήσουν ως:

1. Προσδιορισμοί κύριων προτάσεων.
2. Ονοματικές φράσεις, σε ρόλο Υποκειμένου, Αντικειμένου, ή Κατηγορουμένου.
3. Προσδιορισμοί ονοματικών φράσεων, σε ρόλο επιθέτου.
4. Ως ονοματικές φράσεις που συμπληρώνουν προθέσεις.

Ανάλογα λοιπόν με τους ρόλους που παίζουν, τις χωρίζουμε σε δύο μεγάλες κατηγορίες: Ονοματικές και Επιρρηματικές.

Έχουν όλους τους βασικούς όρους
οι Δευτερεύουσες προτάσεις;




Υπάρχει συνήθως η εντύπωση πως οι Δευτερεύουσες προτάσεις είναι προτάσεις "λειψές". Κι όμως, τα πράγματα δεν είναι ακριβώς έτσι. Μια Δευτερεύουσα πρόταση μπορεί (χωρίς αυτό να είναι απαραίτητο) να έχει και Υποκείμενο, Ρήμα, και Αντικείμενο:

• Επειδή ο Νίκος [υποκείμενο] φοβάται [ρήμα] τα αεροπλάνα [αντικείμενο], ταξιδεύει με τρένο ή πλοίο.

Η Δευτερεύουσα πρόταση "επειδή ο Νίκος φοβάται τα αεροπλάνα" περιέχει όλα τα βασικά συστατικά.

Αυτό σημαίνει ότι μια πρόταση δεν γίνεται δευτερεύουσα επειδή της λείπει κάποιο βασικό συστατικό, αλλά επειδή επιλέγουμε να προσδιορίζει (να εξαρτάται από) μια κύρια.
M
M