Το Γνωστό και το Νέο


Το απροσδόκητο στη ζωή μας




“Ο νους μας”, γράφει ο Γουάλας Τσέιφ (Wallace Chafe) “είναι γεμάτος προσδοκίες σχετικά με το πώς θα έπρεπε να είναι ο κόσμος. [...]

Αλλά είναι προφανώς αδύνατο να προβλέψουμε όλα όσα αντιμετωπίζουμε στην καθημερινή ζωή. Γι’ αυτό, ο νους μας έχει αναπτύξει μεθόδους για να αντεπεξέρχεται σε απροσδόκητα γεγονότα, όπως τόσο συχνά είναι αναγκαίο. [...]
Το απροσδόκητο στη ζωή μας
Αφού λοιπόν ο νους μας είναι σχεδιασμένος για να τα βγάζει πέρα με απροσδόκητες εμπειρίες, η απουσία τους μας οδηγεί σε μια κατάσταση ανίας.

Μπορεί να φαίνεται ειρωνικό, αλλά δεν είμαστε ικανοποιημένοι όταν περιβαλλόμαστε από έναν κόσμο που συμμορφώνεται με όλες μας τις προσδοκίες· προτιμάμε να ερχόμαστε αντιμέτωποι με το απρόσμενο, για να προσδώσουμε έξαψη στη ζωή μας. Αυτή η επιλογή έχει την ίδια ισχύ στις συζητήσεις όπως και στη ζωή μας γενικότερα.

Μια αφήγηση που αποτυγχάνει να συγκρουστεί με τις προσδοκίες μας δεν είναι διόλου αφήγηση”.
Wallace Chafe, Discourse,Consciousness, and Time: The Flow and Displacement of Conscious Experience in Speaking and Writing, The University of Chicago, 1994, σελ. 122

No news is good news




Σύμφωνα με αυτή την αγγλική παροιμία, η έλλειψη πληροφοριών για μια κατάσταση σημαίνει ότι τίποτε κακό δεν έχει συμβεί. Με άλλα λόγια δεν έχει συμβεί τίποτε που να ανατρέπει τις προσδοκίες μας· ότι δεν έχει αλλάξει τίποτε σχετικά με αυτά που μέχρι στιγμής γνωρίζουμε.

Δεν πρέπει βέβαια να νομίσουμε πως ό,τι εμφανίζεται ως νέο είναι κατ' ανάγκην κάτι κακό, ή πως αυτό που θεωρούμε γνωστό είναι υποχρεωτικά κάτι καλό.

Απλώς, αυτή την αντίθεση γνωστού και νέου αποτελεί θεμέλιο για τη γλώσσα, τις καθημερινές συζητήσεις, τις αφηγήσεις, την προσοχή, τους μηχανισμούς της αντίληψης --ακόμη και για τη γνώση μας.

Πώς να προκαλέσετε ανία...



Αν, για παράδειγμα, πείτε στην παρέα σας:

1. Ο Γιώργος πήγε χθες στον κινηματογράφο.
2. Αγόρασε εισιτήριο.
3. Μπήκε στην αίθουσα
4. και είδε την ταινία.

Η αφήγησή σας επιβεβαιώνει τις προσδοκίες των ακροατών σας. Δεν προκαλεί το ενδιαφέρον τους, επειδή δεν αλλάζει τίποτε από όσα όλοι γνωρίζουμε. Επειδή δεν περιέχει καμιά νέα πληροφορία!

Και πώς να κεντρίσετε το ενδιαφέρον



Φανταστείτε όμως πόσο θα κεντρίζατε το ενδιαφέρον των φίλων σας, αν:

1. Ο Γιώργος πήγαινε στον κινηματογράφο, και
2. έβλεπε την ταινία χωρίς να μπει στην αίθουσα
3. έμπαινε στη αίθουσα αλλά δεν έβλεπε την ταινία
4. έμπαινε στην αίθουσα χωρίς να αγοράσει εισιτήριο

Το Θέμα και το σχόλιο στην πρόταση




Στις προτάσεις, αυτή η αντίθεση μεταξύ αναμενόμενου και απροσδόκητου, μεταξύ γνωστής και νέας πληροφορίας  αποδίδεται με τους όρους θέμα και σχόλιο. 

Στον συμβολικό άξονα της πρότασης (εικόνα 1), η οντότητα που θεωρείται γνωστή τοποθετείται --κατά κανόνα-- στην αρχή, και αποτελεί το Θέμα.

Η νέα πληροφορία που δίνουμε για το Θέμα τοποθετείται συνήθως στο τέλος της πρότασης, και ονομάζεται Σχόλιο.

Στα παραδείγματα, οι ανεστραμμένες αγκύλες χωρίζουν το Θέμα από το Σχόλιο.

1.  Ο Νίκος ][ θα έρθει το καλοκαίρι στη Σίφνο.
2. Η φωτογραφική μηχανή που μου χάρισε η Στέλλα ][ είναι τέλεια.

Στα παραδείγματα 1 και 2, "Ο Νίκος" και "Η φωτογραφική μηχανή" αντιπροσωπεύουν το Θέμα. Οι φράσεις που ακολουθούν αποτελούν το Σχόλιο.
Εικόνα 1
Το παράδειγμα 3 πλησιάζει περισσότερο στον συνεχή προφορικό ή γραπτό λόγο.

3α.  Ο Πλατύς Γιαλός στη Σίφνο ][ είχε μια υπέροχη αμμουδιά.
3β.  Ε, λοιπόν αυτή την όμορφη αμμουδιά ][ την αλλοίωσαν φτιάχνοντας στην άκρη της ένα λιμάνι.

Στην 3α "Ο Πλατύς Γιαλός στη Σίφνο" είναι το Θέμα: είναι η οντότητα στην οποία θα αναφερθούμε στο υπόλοιπο κείμενο.

Το Σχόλιο είναι: "είχε μια υπέροχη αμμουδιά".

Στην 3β, η φράση "αυτή την όμορφη αμμουδιά" αποτελεί πλέον γνωστή πληροφορία για τον ακροατή ή τον αναγνώστη. Μετατρέπεται δηλαδή σε Θέμα της πρότασης 3β(εικόνα 2).

Η νέα πληροφορία, το Σχόλιο, είναι: "την κατέστρεψαν φτιάχνοντας στην άκρη της ένα λιμάνι".
Εικόνα 2
Μετατροπή της νέας πληροφορίας σε Θέμα
Γνωστό-Νέο, Θέμα-Σχόλιο

Το Σχόλιο και η Εστία




Ας επανέλθουμε στις προτάσεις των παραδειγμάτων 1, 2, και 3. Στόχος μας είναι να προσέξουμε περισσότερο το τμήμα που ονομάζεται Σχόλιο.

1.  Ο Νίκος ][ θα έρθει το καλοκαίρι στη Σίφνο.

Θέμα της πρότασης είναι " Ο Νίκος". Με το σχόλιο ο ομιλητής μάς δίνει μια νέα πληροφορία: "θα έρθει το καλοκαίρι στη Σίφνο".

Αλλά μέσα σ' αυτή τη νέα πληροφορία, δηλαδή στο σχόλιο, ο ομιλητής επιλέγει να αναδείξει τη φράση που τοποθετεί στο τέλος: "στη Σίφνο". Αυτή η φράση αποτελεί την Εστία (εικόνα 3).

Πρόκειται για τη φράση στην οποία επιδιώκει να εστιάζουμε την προσοχή μας.

Η εικόνα 3, αποτυπώνεΙ στον άξονα της πρότασης τη συνήθη κλιμάκωση της  προσοχής μας από το θέμα μέχρι την εστία. Η μετάβαση από το ανοιχτό στο πιο σκούρο χρώμα συμβολίζει αυτή την αύξηση.
Το σχόλιο και η εστία
Εικόνα 3
Δείτε τώρα την πρόταση 2:

2. Η φωτογραφική μηχανή που μου χάρισε η Στέλλα ][ είναι τέλεια.

Η φράση στην οποία ο ομιλητής εστιάζει την προσοχή μας, δηλαδή η εστία, είναι το επίθετο "τέλεια".
Οι προτάσεις στο παράδειγμα 3 παρουσιάζουν ακόμη μεγαλύτερο ενδιαφέρον:

3α.  Ο Πλατύς Γιαλός στη Σίφνο ][ είχε μια υπέροχη αμμουδιά.
3β.  Ε, λοιπόν αυτή την όμορφη αμμουδιά ][ την αλλοίωσαν φτιάχνοντας στην άκρη της ένα λιμάνι.

Η εστία της 3α ("υπέροχη παραλία") μετατρέπεται στην 3β σε θέμα, σε γνωστή πληροφορία. Εστία της 3β αποτελεί "το λιμάνι".
M
M