Ομοειδείς και ισοδύναμες φράσεις και προτάσεις


Βασικοί ορισμοί




Ομοειδείς λέμε τις φράσεις που ανήκουν στην ίδια [γραμματική] κατηγορία.

Για παράδειγμα, δύο ονοματικές φράσεις ανήκουν στην ίδια κατηγορία επειδή έχουν ως αφετηρία-κεφαλή ένα όνομα.

Οι άλλες κατηγορίες φράσεων είναι οι ρηματικές, οι επιρρηματικές, και οι προθετικές.

Ισοδύναμες λέμε τις φράσεις που είναι ομοειδείς και ταυτόχρονα έχουν την ίδια λειτουργία μέσα στην πρόταση (διάγγραμα 1).
Ας αρχίσουμε με μια σειρά από λέξεων που μπορούμε αντιγράψουμε από οποιοδήποτε λεξικό. Είναι εφτά (7) λέξεις:

"ποιητής", "σιωπή", "Έκτορας", "χρυσός", "Γιώργος Σεφέρης", "Πρέβεζα"

Όλες είναι (κοινά ή κύρια) ονόματα. Έτσι απομονωμένα που παρουσιάζονται, δεν είναι παρά ένα άθροισμα.

Όταν όμως τα οργανώσουμε σε φράσεις για να περιγράψουμε ένα γεγονός ή μια κατάσταση, θα διαπιστώσουμε ότι οι φράσεις αυτές αποκτούν αξία όταν ενταχθούν σε προτάσεις· όταν σχηματίσουμε προτάσεις.

Εκεί θα κατανοήσουμε την πραγματική τους λειτουργία.
1.  Η σιωπή και ο χρυσός έχουν ένα κοινό σημείο: όποιος τα έχει μιλάει λίγο.
2.  Η σιωπή είναι χρυσός.
3.  Ο Γιώργος Σεφέρης είναι ποιητής.
4.  Ο Έκτορας μένει στην Πρέβεζα.

Στην πρόταση (1), η σιωπή και ο χρυσός είναι ομοειδείς φράσεις (ονοματικές).
Έχουν την ίδια λειτουργία μέσα στην πρόταση;
Ναι. Είναι και οι δύο Υποκείμενα. Οι δύο φράσεις λοιπόν είναι ισοδύναμες.
Στην πρόταση (2), η σιωπή και ο χρυσός είναι ομοειδείς φράσεις (ονοματικές).
Έχουν όμως την ίδια λειτουργία μέσα στην πρόταση;
Όχι. Η μία (η σιωπή) λειτουργεί ως Υποκείμενο, ενώ η δεύτερη (ο χρυσός) ως Κατηγορούμενο. Εδώ οι δύο φράσεις δεν είναι ισοδύναμες.

Στην πρόταση (3), οι φράσεις Γιώργος Σεφέρης και ποιητής, παρ’ όλο που είναι ομοειδείς, δεν είναι ισοδύναμες. Δεν έχουν την ίδια λειτουργία: η πρώτη είναι Υποκείμενο και η δεύτερη κατηγορούμενο.
Στην πρόταση (4), η ονοματική φράση "Ο Έκτορας" λειτουργεί ως Υποκείμενο, ενώ η φράση "στην Πρέβεζα" είναι προθετική, που συμπληρώνεται από μια ονοματική (Πρέβεζα). Οι φράσεις αυτές δεν είναι ισοδύναμες.
Ομοειδείς και ισοδύναμες φράσεις και προτάσεις
Διάγραμμα 1

Ομοειδείς διαδοχικές φράσεις,
αλλά όχι ισοδύναμες




Δείτε τα παραδείγματα που ακολουθούν:

1.  Το σύνδρομο του Κόλπου παρουσιάστηκε στους αμερικανούς στρατιώτες
που συμμετείχαν στον πόλεμο εναντίον του Ιράκ.

2.  Ο φίλος μου ο Γιώργος είναι γιατρός.
Οι ονοματικές φράσεις "του Κόλπου" και "ο Γιώργος", παρ’ όλο που ανήκουν στην ίδια κατηγορία με τις φράσεις "Το σύνδρομο" και "ο φίλος μου", δεν είναι ισοδύναμες μ’ αυτές.

Για ποιο λόγο; Επειδή δεν έχουν τον ίδιο ρόλο. Η φράση "του Κόλπου" προσδιορίζει τη φράση "Το σύνδρομο", και η φράση "ο Γιώργος" προσδιορίζει τη φράση "Ο φίλος μου".

Ομοειδείς και ισοδύναμες προτάσεις




Ομοειδείς λέμε τις προτάσεις που ανήκουν στην ίδια κατηγορία.

Για παράδειγμα: Όλες οι Κύριες προτάσεις ανήκουν στην ίδια κατηγορία.
Οι Δευτερεύουσες αποτελούν διαφορετική κατηγορία, μέσα στην οποία τα είδη των Δευτερευουσών προτάσεων αποτελούν χωριστές κατηγορίες.
Παραδείγματα


1.  Πήγα, είδα, νίκησα.
2.  Σ’ αγαπώ και θέλω να ζήσουμε μαζί.
3.  Σε φώναξα, αλλά δεν με άκουσες.
4.  Θέλω να σε δω.
5.  Διαπίστωσα ότι δεν ήθελε να με βοηθήσει.

Στην πρόταση (1), βλέπετε δύο διαδοχικές Κύριες προτάσεις. Είναι ομοειδείς και ισοδύναμες. Ο τρόπος παράταξής τους χωρίς συμπλεκτικούς συνδέσμους λέγεται ασύνδετο σχήμα.

Στην πρόταση (2), οι δύο Κύριες προτάσεις συνδέονται με τον συμπλεκτικό σύνδεσμο "και". Είναι ομοειδείς και ισοδύναμες.
Ομοειδείς και ισοδύναμες είναι και οι προτάσεις στο παράδειγμα (3). Μόνο που εδώ συνδέονται με τον αντιθετικό σύνδεσμο «αλλά».

Στην πρόταση (4), τα πράγματα αλλάζουν. Οι δύο ρηματικές φράσεις δεν είναι ομοειδείς. Η πρώτη είναι το ρήμα της Κύριας πρότασης, ενώ η δεύτερη είναι μια Δευτερεύουσα Βουλητική (συμπληρωματική) πρόταση που λειτουργεί ως Αντικείμενο. Αυτές οι ρηματικές φράσεις ΔΕΝ είναι ισοδύναμες.

Στην πρόταση (5), βλέπετε τρεις προτάσεις. Προσέξτε τη σχέση που υπάρχει μεταξύ τους (διάγραμμα 2).
Μη ισοδύναμες δευτερεύουσες προτάσεις
Διάγραμμα 2
Στο διάγραμμα 2 οι δύο Δευτερεύουσες προτάσεις δεν είναι ισοδύναμες.

Η πρώτη (ότι δεν ήθελε) είναι Ειδική-συμπληρωματική), και η δεύτερη (να με βοηθήσει) είναι Βουλητική-συμπληρωματική. Η δεύτερη μάλιστα λειτουργεί ως Αντικείμενο της πρώτης.

Αυτή η σχέση των δύο Δευτερευουσών προτάσεων ονομάζεται Διαδοχική Υπόταξη.

Στη διαδοχική υπόταξη, οι Δευτερεύουσες προτάσεις δεν είναι ισοδύναμες.

Ισοδύναμες λέμε τις προτάσεις που είναι ομοειδείς και έχουν την ίδια λειτουργία μέσα στην περίοδο.
Επομένως:


1. Όταν δύο φράσεις ή προτάσεις είναι ομοειδείς, δεν είναι κατ’ ανάγκην και ισοδύναμες.

2. Οι προτάσεις και οι φράσεις που συνδέονται με παρατακτικούς συνδέσμους είναι ισοδύναμες.
M
M